خلاصة:
کشاورزی به عنوان مهم ترین راه تامین نیاز غذایی بشر همواره مورد توجه جوامع و حکومت ها بوده است. امویان نیز با توجه به فواید فراوانی که از طریق کشاورزی نصیب آنان می شد به این مهم توجه داشتند و در ساختار اقتصادی آنان، کشاورزی نقش مهمی ایفا می کرد. آنان پس از تثبیت قدرت و جایگاه خویش به اقداماتی در نظام زمینداری و کشاورزی دست زدند. این نوشتار برآن است تا به این پرسش پاسخ دهد که سیاست امویان در زمینه کشاورزی و نظام زمینداری چه بوده است؟ برای پاسخ به این مهم انواع زمینداری و اقدامات امویان در این باره و برای گسترش کشاورزی در عراق و شام را بررسی کرده است. یافتههای این پژوهش نشان می دهد امویان بواسطه درآمد هنگفت مالیات از زمین ها و محصولات کشاورزی، گونه های مختلف زمین داری را در پیش گرفته، به فراهم ساختن مقدمات توسعه کشاورزی، همچون توسعه سدها، حفر نهرها و قنات و مساحی زمینها و اقطاعات آن روی آوردند.
ملخص الجهاز:
نظام زمين داري و کشاورزي در عصر بني اميه 1 دکتر حميدرضا مطهري 2 صدرالله اسماعيل زاده تاريخ دريافت : ٩٥/٠٦/١٥ تاريخ پذيرش : ٩٥/٠٩/٠٤ چکيده کشاورزي به عنوان مهم ترين راه تامين نياز غذايي بشر همواره مورد توجـه جوامـع و حکومت هـا بوده است .
اراضي وقفي: وقف که در عصر نبوي و پس از آن حضرت مورد توجه بود در دوره بني اميه نيز رونق داشت ؛ به طوري که براي ادارة آنها ديوان احباس و وقوف در حکومـت بنـي اميـه تاسـيس شد.
19 ٢-اقدامات حاکمان اموي براي توسعه کشاورزي درآمد بسياري که از محصولات کشاورزي عايد حکومت مرکزي ميشد، سبب شـد تـا دولـت بـه اصلاح زمين هاي باير، احداث و ترميم شبکه هاي آب رساني به مزارع ، حفر نهرها و ايجاد سدها همـت گمارد.
گذاشت و آنها را بواسطه ايجاد شکاف در يکي از سدها زمين هاي کشاورزي آنها که همجوار آن سد بود آسيب ديد؛ حجاج به خاطر زيان زدن به کشاورزان توجهي به بستن آنها نداشت ، (بلاذري، ١٩٨٨، ص ٢٨٧) اين اقدام وي سبب کاهش شديد درآمد حکومت از راه خراج شد.
٤. دولت در مورد اراضي خراج قدرت بيشتري داشت و ميتوانست آن هـا را بگيـرد و بـه ديگـري واگذار کند٦ا٤ما اراضي عشر همان گونه که ذکر شد عبارت اند از زمين هايي که مسلمانان احيا کـرده يـا مالکان آن ها به ميل خود اسلام آورده بودند و نيز زمين هايي که پس از فتح ميـان جنگـاوران تقسـيم ميشد.