ملخص الجهاز:
"در این زمان رفتاری از شاه صفی داریم که داستان سی سام نس و رفتار کمبوجیه را بیاد میآورد و آن اینست که وقتی حاکم قم که مرد نجیبی بود«برای تعمیرات قلعهء قم و مرمت پل رودخانه و بعض مخارج دیگر ازین قبیل،بدون اینکه به شاه بنویسد (1)-مینورسکی سازمان اداری صفویه ص 228 (2)-ایضا ص 166 (3)-شاردن ج 8 ص 293 (4)-روضة الصفا ج 8 ص 483 و اجازه بخواهد،به حکم شخصی خود یک عوارض مختصری به سبدهای میوه که وارد شهر میشد بسته بود.
2 بودجه برای مطالعات با اینکه شعراء ازین دوره طلائی سهم نبردهاند و جز دو مورد:یکی برابر شدن با طلا و دیگری برابر شدن با سرگین،خاطرهای از دربار پرشکوه صفویه ندارند!ولی اصولا پادشاهان صفوی-خصوصا شاه عباس که مردی روشنبین بود و هر امری را از جهت عملی بودن و مفید بودن(پراگماتیسم)مورد توجه قرار میداد-از دانشمندان بسیار تشویق میکرد و این امر نتایج اقتصادی مهم برای او داشت،بهترین معماران و مهندسان و هنرمندان در دستگاه او بودند،او به وجود دو حکیم معروف شیخ بهائی و ملاصدرا افتخار میکرد.
مردم اصفهان نیز همانقدر همت داشتند و به علماء احترام میگذاشتند تاجائیکه مرحوم ملا اسمعیل و احد العین را محض احترام ذ العینین میگفتند!»با این مقدمات معلوم بود که تا چه حد مطالعات و تحقیقات علمی که پایه رشد اقتصادی است جان میگرفت و توسعه مییافت و امکان آن فراهم میآمد که فی المثل چهل هزار تومان صرف ساختمان مسجد شاه بشود یا شاه عباس دوم بتواند 50 هزار تومان نقد و جنس به ندر محمد خان ازبک ببخشد تا دوباره به حکومت موروثی خود در ازبکستان برسد(یعنی برنامه کمکهای خارجی اجرا شود)یا آنقدر آرامش و آسایش چنان فراهم آید که نقشه عمارت چهلستون را از چین بیاورند."