خلاصة:
مکاتب گنوسی در مقام یکی از جریانهای مهم اعتقادی و عرفانی تأثیرگذار، دارای نگرشهای متفاوتی بودهاند که به جهت تأثیر بر جریانهای گوناگون دینی و عرفانی، از جمله مسیحیت، مورد توجه محققان قرار گرفتهاند. در این پژوهش تلاش شده است که جایگاه زنان در مکاتب گنوسی مسیحی با نظر به رابطۀ دو سویۀ دین و جامعه بررسی شود. در دو سدۀ نخست میلادی، با اتکاء بر تعالیم دو تن از آموزگاران گنوسی، شمعون مغ و والنتینوس، تلقی خاصی از نقش زن در الهیات و جنسیت خدا، در مسیحیت مورد توجه قرار گرفت. بدین سان، جهانبینی و خداشناسی ثنوی گنوسی برای تبیین جایگاه عنصر مؤنث در الوهیت کاربرد یافت. همچنین، بر نقش حکمت (غالباً با نام سوفیا شخصیتیافته) در روند آفرینش تأکید خاص صورت گرفت. به نحوی متقابل، این الهیات که ناظر بر شخصیت مونث الهی است، بر فعالیت زنان در جامعۀ دینی تأثیر نهاد که خود بیانگر رابطۀ دو سویۀ دین و جامعه میتواند باشد. به گونهای که تعامل اجتماعی زنان و حضور فعالانۀ آنان در عرصههای دینی و کلیسا گسترش مییابد و این خود بر فهم از کتاب مقدس اثر میگذارد.
ملخص الجهاز:
در این پژوهش تلاش شده است که جایگاه زنان در مکاتب گنوسی مسیحی با نظر به رابطۀ دو سویۀ دین و جامعه بررسی شود.
هم چنین برای فهم بهتر این موضوع ، با توجه به گستردگی آیین گنوسی و تاریخ طولانی آن ، لازم میآید تنها شاخه ای از آن ، یعنی مکاتب مسیحی با گرایش گنوسی، را مورد بررسی قرار داد.
١ در این تحقیق فعالیت دینی زنان و جنسیت در اوصاف الهی جهت نشان دادن جایگاه زنان در مکاتب گنوسی مسیحی مورد توجه قرار گرفته است که امکان بررسی دو محور نخست را برای علاقه مندان به فمنیسم فراهم میآورد.
به ویژه در مکاتب مسیحی که در این تحقیق مورد نظر است ، نه تنها محدودیت جنسی وجود نداشت بلکه با نظر به نقش مهم معنوی برخی زنان مانند مریم مجدلیه ، نگاهی روحانی معطوف به جنس مؤنث بود.
اما به طور کلی، خود والنتینوس از طریق مزموری که ارائه داده بود نحوة خلقت جهان را این گونه مطرح کرد: خداوند هم ژرفا (مذکر) و هم سکوت (مونث ) است ، ائون ها یا ایزدان بهشت (پله روما) با نوعی یگانگی عرضی، جفت 1.
نتیجه نخست ، از آن جا که دین و عمل اجتماعی رابطۀ متقابل دارند، در خصوص جوامع اولیه مسیحی، با توجه به خداشناسی و جهان بینی گنوسی، به این الگو میتوان دست یافت که هرگاه نقش زن در الهیات و متون دینی پر رنگ شده است ، عالمان و مفسران دینی نسبت به جایگاه زنان در جامعۀ دینی نگاه مثبتی یافته اند.