خلاصة:
هدف این پژوهش عبارت است از ارائه نمونههایی از مفاهیم روانشناختی از قرآن کریم و نشان دادن بعضی از تفاوتهای اساسی، بین روانشناسی معاصر و روانشناسی قرآنی؛ پرسش اصلی پژوهش این است که آیا میشود این تفاوتها را در قالب چند مثال توضیح داد؟ این پژوهش که به روش کتابخانهای انجام شده است، به توصیف و تحلیل بعضی از آیات روانشناختی قرآن میپردازد. در این پژوهش پس از بیان مبانی و قواعد روانشناسی قرآنی به ذکر مزایا و آسیبهای این طیف از پژوهشها میپردازد؛ در پایان نیز به چهار مصداق از مفاهیم روانشناختی قرآن اشاره میشود. بعضی از دستاوردهای این پژوهش عبارت است از: 1. «قرآن کریم» از آنجا که از طرف خالق انسان آمده و دستور العمل زندگی انسان است، منطبق بر ویژگیهای فطری و روانشناختی بشر، حاوی نکات روانشناختی بسیاری نیز هست؛ 2. تفاوت بین «روانشناسی معاصر» و «روانشناسی قرآنی»، در یک سطح، تفاوت پارادایمیک است، نه تفاوت در بعضی از مسائل و موضوعات؛ 3. بخشی از این تفاوت پارادایمی را میتوان در تفاوت مبانی، تفاوت اهداف کاربردی، تفاوت رویکرد به دنیا و آخرت، تفاوت رویکرد به زندگی مادی و معنوی و...، جستوجو کرد؛ 4. در این پژوهش، از باب مثال، به چند نمونه از قواعد روانشناختی قرآنی اشاره شده است.
ملخص الجهاز:
آنچه دنیای غرب در قالب روانشناسی، با روشهای اثبات گرایانه در صدد کشف و آزمایش آن است، در پارادیم اسلامی با تعمیم روشی، به صورت چند جانبه مورد بررسی قرار میگیرد؛ به عبارت دیگر، روانشناسی معاصر فقط از یک زاویه به فیلی که در تاریکی قرار گرفته است نگاه میکند و همان یک زاویه را میکاود و نتایجی را به دست میآورد؛ اما پارادیم اسلامی به واسطه معرفت شناسی چند بعدی و روش شناسی ترکیب که در اختیار دارد، از زوایای مختلف آن را میکاود و با جمع بندی یافتههایی که از زوایای مختلف به دست میآورد، به یک تصویر جامع از آن فیل دست مییابد و به عبارت دیگر، میتواند نگاهی کاملتر به انسان و رفتارها و تجلیات روانی انسان داشته باشد.
مهم ترین دلیل برای حجیت قرآن کریم، ادعای هماوردطلبی این کتاب آسمانی است: (وَإِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِن مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ( (بقره/ 23)؛ «و اگر درباره آنچه بر بنده خود [پیامبر] نازل کرده ایم شک و تردید دارید، دست کم یک سوره همانند آن بیاورید و گواهان خود را ـ غیر از خدا ـ برای این کار، فرا خوانید اگر راست میگویید»، به عبارت سادهتر در «روانشناسی قرآنی»، اطلاعات و دادهها، قطعی الصدور هستند و اگر دلالت آنها مورد وفاق مفسران باشد، اعتبار معرفتی شناختیِ قطعی دارند؛ اما یافتههای روانشناسی معاصر، بر تجربه و آزمایش استوار است؛ احتمال خطا و اشتباه در آن زیاد دارد (قلیزاده، کلیات روانشناسی، 1371: 63).