خلاصة:
یکی از تفاسیر مهم غرب اسلامی، تنبیهالأفهام الی تدبّرالکتابالحکیم و تعرّفالآیات و النبأالعظیم نوشتۀ ابنبرّجان، عارف و مفسر اندلسی در سدۀ ششم هجری است. هدف این مقاله، روششناسی تفسیری ابنبرّجان در این تفسیر است. این پژوهش به روش اسنادی، توصیفی ـ تحلیلی و با توجه به مباحث روششناسیِ تفسیر قرآن انجام شده است. یافتهها نشان میدهد تفسیر قرآن از دیدگاه ابنبرّجان، کشف معانی ظاهری و باطنی آیات است و لازمۀ این کشف، رشد معنوی و تهذیب نفس مفسر است. تنبیهالأفهام، یک تفسیر ترتیبیِ ناپیوسته و اجتهادی است که از روشهای قرآن به قرآن و مأثور استفاده میکند و دارای گرایشهای عرفانی و کلامیِ اشعری است. ابنبرّجان در تنبیهالأفهام به انواع قرینههای فهم آیات، قرائن پیوستۀ لفظی و غیرلفظی و ناپیوسته، توجه دارد. او در توضیح معنای آیات، از جوامع حدیثی اهلسنت استفاده، نظر سایر مفسران را نقل و نقد و آیاتی از کتابهای عهدین را گزارش می کند.
One of the prominent exegeses of the Islamic West is the book Tanbih al-Afham ila Tadabbur al-Kitab al-Hakim wa Ta'arruf al-Ayat wa al-Naba’ al-‘Azim by Ibn Barrajan, the mystic and the Andalusian exegete in the sixth century AH. The purpose of this article is to review Ibn Barrajan’s exegetical methodology in his book. The present article is done on the basis of documentary, descriptive-analytical method and with regard to the methodological issues of Qur’anic exegesis. Findings show that the exegesis of the Qur’an from Ibn Barrajan’s view is the discovery of the exoteric and esoteric meanings of the verses. Such discovery requires spiritual growth and the purification of the exegete’s soul. Tanbih al-Afham is a discontinuous sequential (accordance to the revelation order) and Ijtihadi exegesis that uses the methods of the interpretation of the Qur’an by the Qur’an and traditional-base (ma’thur), containing mystical and Ash’arite theological tendencies. In Tanbih al-Afham, Ibn Barrajan focuses on the types of evidences for understanding the verses, the verbal and nonverbal continuous and discontinuous evidences. In explaining the meaning of verses, he quotes from Sunni hadith collections, as well as he brings forth and criticizes other exegete’s opinions and then reports some verses from Testaments.
ملخص الجهاز:
ابن برجان تفسير و توضيحات خود دربارٔە آيات را ذيل عنوان «فصل »، بيان ميکند؛ البته در برخي موارد از عناوين ديگري مثل «فصل »، «تنبيه »، «بيان »، «وجه »، «عبره » و «عبره و موعظه » نيز استفاده ميکند [٦، ج ١، ص ٢٠٩ و ج ٢، ص ١٥ـ٢٢ و ج ٣، ص ٣٦٤ و ج ٤، ص ٣٩٠ و ٤١٩ و ج ٥، ص ٤١].
تفسير و توضيحات ابن برجان کاملا محدود به محتواي سوره يا بررسي نظر ديگر مفسرين دربارٔە آن نيست ، گويي اين تفسير، گلچيني از مطالبي است که طي سال ها از منابع متعدد مطالعه کرده و به دست آورده است و آنها را ذيل آيات بيان ميکند.
ابن برجان براي دست يافتن به منظور خداوند در آيات قرآن کريم و توضيح آن، از تفسير پيامبر اسلام (ص ) و احاديث تفسيري ايشان استفاده ميکند.
بنابراين تنبيه الأفهام يک تفسير اجتهادي است که ابن برجان در آن تلاش ميکند، با رعايت اصول روش شناختي تفسيري ، به معناي دقيق آيات و مقصود آنها دست يابد و در اين راستا چه بسا به تفسير جديدي ميرسد و نظر ديگر مفسران را رد ميکند.
٣. ديگر متون مقدس ابن برجان در تنبيه الأفهام براي توضيح بيشتر و فهم بهتر برخي آيات قرآن ، از برخي کتاب هاي عهدين ، به ويژه سفر پيدايش و انجيل متي ، آياتي را نقل ميکند.
٣. ابن برجان از تخصص خود در علم قرائات استفاده ميکند و به قرائت هاي مختلف و تفاسير آيات بر اساس هر قرائت توجه دارد.