خلاصة:
چکیده: در این مقاله به طرح برهان فنی آقا محمدرضا قمشهای در اثبات حقیقت لابشرط مقسمی پرداخته و نشان دادهام که چگونه این برهان با دو تقریر معروف از جمله تقریرهای گوناگون برهان صدیقین خویشاوندی دارد، بلکه با دو تقریر از برهان صدیقین به دفاع از ایدۀ بنیادین برهان آقا محمدرضا قمشهای پرداخته و با مدد جستن از اصول و تصریحات ملاصدرا، به نقدهای احتمالی و ازجمله نقد استاد جوادی آملی، پاسخ دادهام. آقا محمدرضا قمشهای از نظر در طبیعت وجود، ضرورت ازلی آن را نتیجه گرفته و افزودهاند که قید بشرط لا، نقشی در این ضرورت ندارد، چراکه مفهوم وجود از طبیعت وجود بدون هرگونه ملاحظۀ غیر، اعم از حیث تعلیلی و حیث تقیدی انتزاع و حمل میشود. لذا وجود لابشرط مقسمی، حضرت حق است و نه وجود بشرط لا که در آن ملاحظۀ غیر مطرح میشود. باید آگاه بود که بهمقتضای اصالت وجود مفهوم وجود دارای فرد است و موخر از اثبات نحوۀ خاصی از وجود نیست. از این مطلب در اثبات طبیعت وجود در خارج استفاده شده است که مفهومی بنیادین در اثبات آقا محمدرضا قمشهای میباشد.
ملخص الجهاز:
استاد جوادی آملی در کتاب تحریر تمهید القواعد دلایلی که در اثبات حقیقت لابشرط مقسمی، ارائه شده است را همگی ذیل یک نقد مشترک گرد آورده و یک اشکال را در تمام آن ها - ازجمله تقریر آقا محمدرضا قمشه ای در حاشیۀ تمهید القواعد- ساری دانسته اند و آن اشکال این است : در تمام آن ها میان حکم مفهوم و حکم مصداق خلط شده است (جوادی آملی، ١٣٧٢: ٤٣- ٤٢).
ایشان سپس براساس تقریر خاص علامه طباطبایی از برهان صدیقین ، به اثبات حقیقت لابشرط مقسمی پرداخته و تأکید و اصرار فراوان نموده اند که : تنها تقریبی که به عنوان اولین مسئلۀ فلسفی میتواند مطرح شود و توان تأمین موضوع عرفان نظری و اثبات وجوب آن را دارد، تقریب استاد علامه طباطبایی است (جوادی آملی، ١٣٧٢: ٧٤١).
آقا محمدرضا قمشه ای در تعلیقات بر تمهید القواعد بیان فشرده ای در اثبات لابشرط مقسمی دارند که از طرف استاد جوادی آملی نقد شده است : در این مطلب برهانی است که خداوند به فضل خویش بر ما عرضه داشته است و تمام تر از دیگر براهین این بحث است و ما آن را در رسالۀ جداگانه بیان داشته ایم و خلاصۀ آن برهان این است که از وجود من حیث هو هو، یعنی نفس طبیعت اطلاقی، با عزل نظر از همۀ اعتبارات و حیثت های تعلیلیه و تقیدیه مفهوم وجود انتزاع و حمل میشود و آنچه این گونه باشد واجب الوجود است (ابن ترکه ، ١٣٦٠: ٢٨٦).