خلاصة:
درخت از همان آغاز خلقت به نوعی با زندگی انسان پیوند خورده و در اساطیر، آیینها و باورهای مردم نقش مهمّی داشته است؛ و به دلیل ارتباط ادبیات با اساطیر در متون ادبی نیز بازتاب داشته است؛ یکی از متون ادبی فارسی که درخت بازتاب وسیعی در داستانهای آن داشته مرزباننامه است. در این مقاله مفاهیم اساطیری و نمادین درخت در مرزباننامه مورد بررسی قرار گرفته است. فرض نویسندگان بر این بوده است درخت در داستانهای مرزباننامه علاوه بر کارکرد ادبی، دارای کارکرد اساطیری و اعتقادی و آیینی است. مبتنی بر ایدة مذکور و با تحلیل محتوایی داستان ها این فرضیه اثبات شده است؛ با این توضیح که دَه ویژگی اساطیری دربارة درخت در مرزبان میتوان مشاهده کرد؛ از قبیل درخت کیهانی، اشراق (آگاهی بخشی)، شفادهی و درمانبخشی، ارتباط درخت با پریان، ارتباط با مار، نقش درخت در تعیین سرنوشت، پناهگاه بودن درخت، ارتباط درخت با نسبشناسی، پرستش درخت، سخنگویی درخت. کاربرد گستردۀ مفاهیم اساطیری درخت در مرزباننامه فرضیه تألیف شدن کتاب در عهد ساسانیان و در زمان انوشیروان ساسانی را تقویت میکند. به علاوه مقدس و محترم بودن درخت در نظر انسان ها و حضورش در زندگی آنها ناشی از نیاز انسان ها به درخت به عنوان منبع غذایی و دارویی بوده است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و از نظر فضای انجام کار کتابخانهای است.
From the very beginning of creation, the tree has somehow been linked to human life and has played an important role in the myths, rituals and beliefs of the people; Because of the relationship between literature and mythology, the tree has also been reflected in literary texts;Marzbanameh is one of the Persian literary texts in which the tree has a wide reflection. In this paper, the mythological and symbolic concepts of the tree in Marzbanameh are studied. The authors hypothesized that the tree in Marzbanameh stories had a mythological, religious function in addition to its literary function.Based on the aforementioned idea and by analyzing the content of the stories, this hypothesis has been verified. It must be explained that ten mythological attributes of the tree Marzbanameh can be observed, such as the cosmic tree, Illumination (awareness), healing, the relationship between the tree and the fairy, relationship with the snake, the role of the tree in determining the fate, the shelter role of the tree, the relationship of the tree with the genealogy, the worship of the tree, the speaking tree. The widespread application of the mythological concepts of the tree in Marzbanameh reinforces the hypothesis that the book was written in the Sasanian era and in the time of Anushirvan. In addition, the tree's sacredness and respect for humans and its presence in their lives have been due to humans' need for the tree as a food and medicine source. The research method is descriptive-analytical in terms of library work space.
ملخص الجهاز:
فصل نامه علمي تفسير و تحليل متون زبان و ادبيات فارسي (دهخدا) دورة ١٢، شمارة ٤٦، زمستان ١٣٩٩، صص ٢٣٧ تا ٢٦٤ تاريخ دريافت : ٩٨/٨/٤، تاريخ پذيرش : ٩٩/٧/٢ (مقالۀ پژوهشي) تحليل مفاهيم اساطيري و نمادين درخت در مرزبان نامه 3 کبري جليلي موخر١، دکتر حميدرضا فرضي ٢، دکتر ابراهيم پوردرگاهي چکيده درخت ازهمان آغازخلقت به نوعيبازندگيانسان پيوندخورده ودراساطير،آيين هاو باورهايمردم نقش مهميداشته است ؛وبه دليل ارتباط ادبيات بااساطيردرمتون ادبينيزبازتاب داشته است ؛يکي ازمتون ادبي فارسي که درخت بازتاب وسيعي درداستان هاي آن داشته مرزبان نامه است .
پيشينۀ تحقيق درتحقيقات اساطيريصورت گرفته درباره مرزبان نامه ،تابه حال درمفاهيم اساطيريو نمادين درخت تحقيقيصورت نگرفته است ؛بااين حال دربارةجايگاه اساطيريدرخت در ادبيات فارسي تحقيقاتي صورت گرفته که به چندموردازآنهاکه باپژوهش حاضر همخوانيدارنداشاره ميشود؛زمردي(١٣٨٧)درکتاب نمادهاورمزهايگياهيدرشعر فارسي،به مطابقت نمادها،رمزهاوکاربردهايادبينباتات بامتون برجستۀمنظوم فارسياز آغازتاقرن هشتم ونيزاشعارپنج شاعرمعاصرپرداخته است .
کارکرد نمادين و اساطيري درخت در مرزبان نامه ازمفاهيم نمادين واساطيريوباورداشتيواعتقاديوآيينيدرخت مواردزيردرداستان هاي مرزبان نامه بازتاب يافته است : درخت کيهاني دراساطيرملل مختلف ،درخت ،تصويرکيهان است وکيهان به صورت درختيغول پيکرتصورشده است ؛به اين جهات که جهان درتجديدحيات مداوم خود،درست مانند درخت عمل ميکند.
(الياده ،١٣٨٩:٢٦٢-٢٦١) درمرزبان نامه درداستان مردمسافربادرخت مردم پرست به پرستش درخت اشاره شده است :«زرويگفت :شنيدم که به شهريازاقاصيبلادچين درختيبود...
پس دررغبتيکه ازغلوقوم درتعبددرخت ميديدبرخاست وتبريبرگرفت وبه نزديک درخت شدوخواست که زخميبرميانش زند»(وراويني،١٣٧٦:٢٨٦-٢٨٤)چنانکه در داستان مرزبان نامه نيزمشاهده ميشودتقدس درخت درنظرمردم باعث پرستش آن ميشده به گونه ايکه مردم برايادايحاجت به نزددرخت موردپرستش ميرفتندوبرآن دخيل و قنديل ميبستندودرپايآن شمع ميافروختندوبرايآن قربانيميکردندو...