خلاصة:
در روزگار کلینی کاربست حیل در فقه اسلامی نظریهای شایع و فراگیر است و تقریباً در غالب ابواب فقهی حضور جدی دارد و اعتبار آن نزد جمهور فقیهان مسلّم و قطعی است. از جمله ادله طرفداران نظریه جواز حیل در مسأله زنای مریض، تبدیل مجازات حد زنا از شلاق به ترکه صدتایی از شاخه خرما با استناد به آیه (وَ خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثًا فَاضْرِبْ بِهِ وَ لَا تَحْنَثْ) است. کلینی مضمون این دلیل را با اسانید خود از امام صادق۷ گزارش کرده است. اعتبارسنجی گزارشهای کلینی، تفاوتها و تمایزهای آن با دیگر گزارشهای موجود در جوامع حدیثی امامیه و اهل سنّت، مسأله اصلی این نگاشته است. برآیند پژوهش، مناقشه در یک گزارش کلینی است که تمایزها و تفاوتهای آن با سایر گزارشهای شیعی و اهل سنّت را ضمن چند فرضیه، تبیین نمودیم و در نهایت در طبقهبندی کلینی در زمره طرفداران پارادایم جواز حیل در استدلال به آیه فوق، در مسأله حد زنا مریض، تردید شده است.
At the time of al-Kulayni it was common to apply circumvention in the Islamic jurisprudence (fiqh) and that it had a serious presence nearly in most of the chapters of jurisprudence and that its reliability in the eyes of the majority of the jurisprudents was indisputable. One of the proofs for the advocates of the hypothesis of permissibility of circumvention in the ruling about a sick person who has committed fornication is that his fixed legal punishment of fornication (hadd al-zina) has changed from flogging to striking with a fagot or a bunch of hundred dried sticks of date palm, on the strength of the verse “Take a fagot in your hand and then strike [your wife] with it, but do not break [your] oath.” (Q 38:44). Al-Kulayni has reported the content of this proof with his isnads from Imam Ja‘far al-Sadiq (‘a.s.). The validity assessment of Kulayni’s reports, as well as their differences and differentiations with other reports existing in the Twelver Shi‘a and the Sunni hadith collections is the main problem of this writing. The result of this research is to dispute one of al-Kulayni’s reports. We have explained in some hypotheses the differentiations, and differences between it and other Shi‘a and Sunni reports. We have concluded that it is dubious to consider al-Kulayni among the advocates of the paradigm of permissibility of circumvention in the ruling for the fixed legal punishment of fornication committed by a sick person by reasoning on the strength of the above verse.
ملخص الجهاز:
گزارشهای منابع پیش از کلینی در توجیه یا بیان مستند حکم صادر شده از سوی رسول خداصلیاللهعلیهوآله برای مرد زناکار هیچ اشارهای به آیه سوگند أیوب علیهالسلام و در نتیجه، دلالت آن بر پارادایم جواز حیل در مجازات ندارند؛ بلکه صریح در این معنا هستند که اساساً در سنّت نبوی حکم زنای چنین افراد همان صد ترکه شاخه خرما بود که یک بار بر بدن زناکار مریض در هر شرایط سخت جسمانی زده شد؛ ولی در الکافی کلینی و منابع بعد از آن، ذیل «ثمَّ قَرَأَ هَذِه الآیَةَ: (و خُذْ بِیَدِكَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِه و لا تَحْنَثْ)» (حدیث الکافی) و ذیل «و ذلک قوله( (و خُذْ بِیَدِكَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِه و لا تَحْنَثْ)» (حدیث شیخ صدوق و شیخ طوسی) به عنوان مستند قرآنی حکم تخفیف حد زنا برای زانی و زانیه مریض در حدیث رسول خداصلیاللهعلیهوآله تأکید شده است.
پیشفرض این توجیه چنین است که اصل در حد زنای غیرمحصنه صد ضربه شلاق است که هر شلاق به صورت مجزا از شلاق دیگر و طی صد بار ضربه بر بدن زناکار زده میشود که به طور طبیعی زمانبر بوده و درد بیشتری را به همراه دارد؛ ولی در مسأله مورد بحث - که پرسش سفیان ثوری نیز بود - به دلیل مریض بودن زانی و زانیه در اجرا حد بر آن دو تخفیف داده شد و صد ضربه شلاق به ترکه صدتایی از شاخه خرما تقلیل و تبدیل یافت؛ به همانسان که أیوب علیهالسلام با اشاره وحیانی در سوگند برای تأدیب همسرش صد ضربه شلاق را به ترکه صدتایی از رستنی نرم تبدیل کرد.