خلاصة:
گذار به دموکراسی روندی است که دموکراسیسازی خوانده میشود. در عرصه سیاست، دموکراسیسازی در جامعترین معنا گذار از حکومت اقتدارگرا به حکومت دموکراتیک و تثبیت، تعمیق و تحکیم آن است؛ امری که نیازمند پیششرطها و متغیرهای متعددی نظیر مدرنیزاسیون اقتصادی-اجتماعی، نقش دولت در مدرنیزاسیون، ساختار قدرت نسبی طبقات اجتماعی و گروههای ذینفع، ظرفیت دولت دموکراتیک، میراث نظام اقتدارگرای قبل از گذار، جایگاه کشور در نظام جهانی و وابستگی، جایگاه کشور در نظام جهانی دولتها، مبانی ساختاری احزاب سیاسی، محتوا و ساختار قانون اساسی، روحیه و نگرش رهبران و ماهیت جریانهای سیاسی و غیره است. فرایند دموکراسیسازی در ترکیه از آغاز تاکنون تقریبا از همه این متغیرها متاثر بوده است. بر همین اساس، در پژوهش حاضر تمرکز اصلی بر نقش و تاثیر سه متغیر «محتوا و ساختار قانون اساسی»، «روحیه و نگرش رهبران و نخبگان سیاسی» و «ماهیت جریانهای سیاسی» در فرایند دموکراسیسازی دو قرن آخر دولت عثمانی و دو دهه اول نظام جمهوریت است. به نظر میرسد با وجود اهمیت سه متغیر نامبرده، وزن و اهمیت «روحیه و نگرش رهبران و نخبگان سیاسی» به سبب مدیریت و هدایت درست فرایند دموکراتیزاسیون ترکیه، سنگینتر است. چارچوب نظری مقاله مبتنی بر «نظریه پیششرطهای ساختاری تحکیم دموکراسی» با تاکید بر سه متغیر مزبور و روش مورد استفاده «جامعهشناسی تاریخی» از نوع «مطالعه موردی» است.
Generally, the process of democratization includes some variables such as socio-economic modernization, the role of government in modernization, the capacity of the democratic state, the legacy of the authoritarian system before transition, the country's position in the global system and dependence, the structural foundations of political parties, the content and structure of the constitution, the spirit and attitude of leaders and the nature of political movements. In fact, these variables are preconditions for realization of democracy. The process of democratization in Turkey has been affected by almost all of these variables since the beginning of the process of democratization. In this paper, in the process of democratization of the late Ottoman period and the first two decades of the Republic of Turkey, the main focus is on the role and effects of these three variables: "the content and structure of the constitution", "the spirit and attitude of political leaders and elites" and "the nature of political movements". The theoretical framework of the paper is based on the "theory of structural preconditions for the consolidation of democracy". The method used in the paper is historical- sociological investigation of the case study.
ملخص الجهاز:
در عرصـۀ سیاسـت ، دموکراسی سازی در جامع ترین معنا گذار از حکومت اقتدارگرا به حکومت دموکراتیک و تثبیت ، تعمیـق و تحکیم آن است ؛ امری که نیازمند پیش شرط ها و متغیرهای متعددی نظیر مدرنیزاسیون اقتصادی -اجتمـاعی ، نقش دولت در مدرنیزاسیون ، ساختار قدرت نسبی طبقـات اجتمـاعی و گـروه هـای ذی نفـع ، ظرفیـت دولـت دموکراتیک ، میراث نظام اقتدارگرای قبـل از گـذار، جایگـاه کـشور در نظـام جهـانی و وابـستگی ، جایگـاه کشور در نظام جهانی دولت ها، مبانی ساختاری احزاب سیاسـی ، محتـوا و سـاختار قـانون اساسـی ، روحیـه و نگرش رهبران و ماهیت جریان های سیاسی و غیره است .
بر همین اساس ، در پژوهش حاضر تمرکز اصلی بـر نقـش و تـأثیر سه متغیر «محتوا و ساختار قانون اساسی »، «روحیه و نگرش رهبران و نخبگان سیاسی » و «ماهیت جریـان هـای سیاسی » در فرایند دموکراسی سازی دو قرن آخر دولت عثمانی و دو دهۀ اول نظام جمهوریت است .
کشور ترکیه برای رسیدن بـه ایـن مرحله هنوز فاصلۀ زیادی دارد، اما شکل گیری و نهادینه شدن برخی پیش شرط هـای ساختاری تحکیم دموکراسی ، باعث شده است قطار دموکراسـی همـواره در حرکـت باشد.
یافته های پژوهش حاضر نشان میدهـد کـه در ایـن دوره بـا وجود حاکم بودن نظام سیاسی تک حزبی و قدرتِ مافوق قـانون شـخص آتـاترک و اینونو، فرایند دموکراتیزاسیون در قالب سه شاخص اصلی «قانون اساسی »، «روحیـه و نگرش رهبران » و «ماهیت جریان هـای سیاسـی » همـواره در جریـان بـوده و رونـد نهادینگی تقویت و تثبیت شده است .