خلاصة:
برخی از مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از مبادی جهانی مبادله کالا بهشمار میروند. برای مثال، شانگهای در چین و جبلعلی در امارات متحده عربی، امروزه مبدا صادرات به بسیاری از نقاط جهان و موتور محرک اقتصاد خود به شمار میروند. کشور ایران در حال حاضر بیش از ۲۰ منطقه ویژه و آزاد داشته و احداث موارد جدید در دستور کار دولت است. لیکن، مطالعاتی که تاکنون در خصوص عملکرد این مناطق انجام شده است، کافی به نظر نمیرسد و در این تحقیق، تلاش شده است عملکرد گمرکی منطقه ویژه شهید رجایی ارزیابی شود. عملکرد هر سیاستی، افزون بر طراحی آن، از متغیرهای اقتصاد کلان نیز اثر میپذیرد. بهمنظور تفکیک این دو، از روش تفاضل در تفاضل استفاده شدهاست. دادههای مورد استفاده شامل میزان صادرات و واردات بین سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۹ برای بیش از ۴۰ گمرک کشور است. نتایج نشان میدهد احداث مناطق ویژه شهیدرجایی منجر به افزایش مبادلات شده و افزایش واردات حدود شش برابر صادرات است. لذا در مجموع میتوان ادعا نمود که اثر خالص بر تراز تجاری این بندر منفی بودهاست. نتایج نسبت به آزمونهای متعددی مستحکم است. نتایج مطالعه حاضر منجر به این سوال میشود که چرا این منطقه ویژه نتوانسته است همگام با خلق و جذب واردات کشور، نقش مشابهی در صادرات ایفا نماید؟ پاسخ به چنین ابهامی، که نیازمند دادههای دقیقتری از مناطق ویژه است، از ملزومات استمرار سیاست احداث مناطق ویژه کشور است.
Some of Special Economic Zones (SEZ) are the main locations for world trades. Shanghai (China) and Jebel Ali (Dubai) are two of most successful ones. Even though Iran has established more than 15 SEZs since the 90s and even more are on the way, their performance is highly doubted. The SEZ’s performance could be either due to their design, or, due to macro structure of the economy. Using a Difference in Difference (DiD) framework, we control for the overall performance of the economy and address the effect of SEZ establishment on Shahid Rajaee custom trade performance. Among about 20 SEZs, Shahid Rajaee is chosen because of its large trade volume, all-purpose targeting, and available data prior to being treated. Our data is disaggregated into 6digits of HS tariff codes, provided by Iran’s Custom. Our findings show that overall impact is significantly positive both on exports and imports; however, the impact on imports is about six-fold larger. A stronger pattern exists in some sections; i.e. plastic, chemicals, electrical machinery (including homeware) and transportation (including vehicles). The results are robust to many robustness tests.
ملخص الجهاز:
نتايج مطالعه حاضر منجر به اين سؤال مي شود که چرا اين منطقه ويژه نتوانسته است همگام با خلق و جذب واردات کشور، نقش مشابهي در صادرات ايفا نمايد؟ پاسخ به چنين ابهامي ، که نيازمند داده هاي دقيق تـري از منـاطق ويـژه است ، از ملزومات استمرار سياست احداث مناطق ويژه کشور است .
هدف از اين مطالعه ارزيابي عملکرد منـاطق ويـژه و پاسـخ بـه ايـن پرسـش است که اولاً، آيا ايجاد مناطق ويژه اقتصادي توانسته است سياستگذار را به اهداف خود، يعني افـزايش صادرات نزديک کند و يا خير؟؛ دوماً، در صورت پاسخ منفي، آيا اين روند منفـي در کـل گمرکـات وجود داشته و يا مختص به مناطق ويژه بوده است ؟ براي ارزيابي سياستگذاري از روش تفاضل در تفاضل استفاده شده است که ضمن مقايسـه قبـل و بعد از اعمال سياست ، اثرات تجميعي کل اقتصـاد را نيـز کنتـرل مـينمايـد.
به دليل تـک نرخـيشـدن ارز در سال ١٣٨١ (طي برنامه سوم توسعه ) و اجرايي شدن قانون تجميع عوارض در سـال ١٣٨٢ کـه بـا هدف اصلاحات در سياست گذاري تجاري انجام شد (نمودار ١)، سال انتهـايي مـورد اسـتفاده در ايـن مطالعه ١٣٨٠ در نظر گرفته شده است ، تا اثر اصلاحات ساختاري کـه در برنامـه سـوم رخ داد منجـر بـه تورش نتايج نشود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) توجه : اين جدول تاثير اجراي سياست احداث مناطق ويژه اقتصادي را بر صادرات و واردات گروه هاي کالايي نشان ميدهد/ در هـر سـطر، مجموعـه اطلاعـاتي بـه همان گروه کالايي محدود شده است / براي مثال در سطر ٣، تنها مشاهدات مواد غذايي مورد استفاده قرار گرفته انـد.