خلاصة:
بررسی روابط آشکار و پنهانِ ترکیببندی در نگارگری میتواند ویژگیها و کیفیتهای بصریِ آثار نگارگری را تبیین کرده و پدیدارکنندهی تفاوتها و شباهتهای میان آثار باشد. این تحقیق به جهت مطالعه و مقایسهی نظام ترکیببندی در مکاتب نگارگری، سه نگاره از خمسه نظامی 1442م/846ق را برگزیده است که به مکتب هرات، تبریزصفوی و قزوین تعلق دارند. دستیابی به ویژگیهای ترکیببندیِ نگارهها و بررسی سیر تحول آنها، هدف این جستار بوده است. در پژوهش حاضر این پرسشها پاسخ داده شده است: 1- نظام ترکیببندی در نگارههای منتخب خمسه نظامی 1442م./846 ق چه روندی را طی نموده است؟ 2- نظام ترکیببندی در سه نگارهی منتخب، چه تشابه و تفاوتهایی با هم دارند؟ به منظور رسیدن به ویژگیهای نظام ترکیببندی، آثار منتخب این نسخه به روش توصیفی-تحلیلی بررسی شده و با دستیابی به نوعِ روابط در عناصر به کار رفته در نظام ترکیببندی از قبیل کتیبهی اشعار، مربع شاخص، مستطیلهای پویا و طلایی، منحنی مارپیچ و خطوط رهنمونگرِ نگارهها، به تطبیق آثار با ماهیت کیفی پرداخته شده است. اطلاعات مورد نیازِ تحلیل به شیوه کتابخانهای گردآوری شده است. نتیجه آنکه با وجودِ کاربست هندسهی پنهان در هر سه نگاره، ترکیببندیِ نگارهی متعلق به مکتب هرات - اثر کمالالدین بهزاد - در ساختار هندسی و ایجاد نظام تناسبات، دارای یک ترکیب نظامیافته و هماهنگتری نسبت به دو نگارهی دیگر است. همچنین سیر تحول نظام ترکیببندی در آنها، به تناسب تحولاتِ مکاتب نگارگری، با تغییرات تدریجی اما توأم با پیوستگی و تأثیرپذیری از سنتها و بدعتهای بهزاد همراه بوده است.