خلاصة:
نظریۀ «سیستمهای پیچیده» به ارتباط بین اجزای سیستم، بروز رفتارهای جمعی در آن و کیفیت تعامل آن با محیط میپردازد و بیانگر رفتارهای نامنظم، غیرخطی، غیرقابل پیشبینی و پیچیده در سیستمها و قائل به نوعی الگوی نظم نهایی در تمام این بینظمیهاست؛ یعنی وجود تغییرات شدید، رفتارهای نامنظم، دگرگونیهای غیرقابل پیشبینی، حرکات بحرانی و... که اگرچه بینظم و آشوبناک مینمایند، در درازمدت و با تکرار، الگوی منظمی دارند. در پژوهش پیشرو، به روش تحلیل کیفی، با نقد روایت خسرو و شیرین در بستر نظریۀ سیستمهای پیچیده، پیشبینیناپذیری رخدادهای آن تحلیل و با تأکید بر تعاملات بین اجزاء داستان، هویت آنها و کلیت سیستم و آشوبناکی آن تعیین شده است. غنای بالا و تنوع کنشها و تعاملها میان انبوهی از متغیرهای مستقل، خودسازماندهی، انطباقپذیری برای حفظ بقا و منافع خود و تأثیرگذاری بر محیط اطراف، از عناصر شاخص این منظومه است که کاربست این نظریه را در تحلیل آن امکانپذیر میکند. خسرو و شیرین، روایتگر عشق و وصال شاهزادۀ ایران با برادرزادۀ بانوی ارمن است، اما قتل یکی و خودکشی دیگری، به آن رنگ عاشقانه و شاعرانه میبخشد. با نگاهی سیستمی، میتوان رفتار آشوبناک خسرو در ازدواج با مریم و شکر و خودکشی فرهاد و شیرین را بهعنوان سیستمهایی با رفتارهایی غیرقابل پیشبینی و نامنظم، در نظر گرفت که عملکرد هریک، تلاش برای ایجاد وضعیت مطلوب و به تعبیر سیستمی، تعادل با محیط است. دستاورد مهم دیگر این پژوهش، کمک به شکلگیری نوعی مدل مطالعاتی میانرشتهای است که میتواند به درک جامعتری از منظومههای ادبی کمک کند.
Complex systems theory" deals with the relationship between system components, collective behaviors in it and the quality of its interaction with the environment and expresses irregular, nonlinear, unpredictable, and complex behaviors in systems and assumes a finite order pattern in all of these irregularities; That is, the existence of drastic changes, irregular behaviors, unpredictable changes, critical movements, etc., which, Although they are chaotic, they have a regular pattern in the long-term and with repetition. In the study, by criticizing Khosrow and Shirin's narrative based on the theory of complex systems by qualitative analysis, the unpredictability of its events is analyzed and with emphasis on the interactions between the components of the story, their identity and the system as a whole and its chaos is determined. The richness and variety of actions and interactions Among the many independent variables, self-organization, adaptability to maintain their survival and interests, and impact on the environment, are key elements of this system that make it possible to apply this theory in its analysis. Khosrow and Shirin narrates the love and union of Khosrow and Shirin, but the murder of one, and the suicide of the other, make it romantic and poetic. From a systemic point of view, Khosrow's chaotic behavior in his marriage to Maryam and Shekar and Farhad and Shirin's suicide can be considered as systems with unpredictable and irregular behaviors that the function of each is an attempt to create the desired situation and, in a systemic sense, balance with the environment. .
ملخص الجهاز:
نقد منظومۀ خسرو و شیرین نظامی بر مبنای نظریۀ سیستمهای پیچیده شیرزاد طایفی 1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران تاریخ دریافت: 17/12/1400 تاریخ پذیرش: 19/1/1401 چکیده نظریۀ «سیستمهای پیچیده» به ارتباط بین اجزای سیستم، بروز رفتارهای جمعی در آن و کیفیت تعامل آن با محیط میپردازد و بیانگر رفتارهای نامنظم، غیرخطی، غیرقابل پیشبینی و پیچیده در سیستمها و قائل به نوعی الگوی نظم نهایی در تمام این بینظمیهاست؛ یعنی وجود تغییرات شدید، رفتارهای نامنظم، دگرگونیهای غیرقابل پیشبینی، حرکات بحرانی و...
نشاندی مـــــاه را گفتی: میندیشجهان چون مار افعی پیچپیچ است چـــو از دست تو نـاید هیچ کـــاری , , که روزی هست هر کس را چنین بیشتــــرا آن به کـزو در دست هیچ استبه دست دیــگران میگیـــــــر ماری , , (نظامی، 1390: 414،415) این رفتار بینظم و آشوبناک قهرمانان داستان را نمیتوان برایند دلیل خاصی دانست؛ چراکه هر اتفاقی در فرایند پیچیدهای از عوامل و متغیرهای گوناگون به ظهور رسیده است، اما بر اساس نگرش غیرخطی و تفکر بینظمی و آشوب، گاهی واردهای جزئی موجب اثری عظیم و شگرف میشود (داورپناه، 1395: 110)؛ بهعبارتی سیستمهای غیرخطی، نسبت به شرایط اولیه بسیار حساساند و این امر بدان معناست که تغییرات بسیار جزئی در سیستم میتواند موجب تغییرات کیفی و کمی عمدهای در رفتار آن سیستم شود.
پیچیدگی، نتیجۀ تعامل عوامل است؛ در پاسخ به اطلاعات محدودی که یک عامل به دیگر عوامل منتقل میکند و سایر عوامل به آن واکنش نشان میدهند، الگوی منظمی را که یک لحظه بر نظام روابط و تعاملات حاکم میشود، نمیتوان از مطالعۀ عناصر بهصورت تکتک به دست آورد (همان)؛ بنابراین برای درک سیستمهای پیچیده، علاوه بر فهم رفتار هریک از عناصر و عاملهای سیستم، فهم چگونگی تعامل آن عناصر و عوامل که منجر به بروز رفتار کلی سیستم میشود نیز ضروری است.