خلاصة:
رسالۀ تقدیرالمقاییس نوشتۀ محمدحسنخان اعتمادالسلطنه و اثری در مورد اصلاحِ مقیاسها در ایران عصر ناصری است که در آن اعتمادالسلطنه به شکلگیریِ مقیاسهای مختلف اندازهگیری در میان جوامع مختلف، وجود مقیاسهای گوناگون در ایران و ضرورت ساماندهی آن، توصیف نظامِ متریک فرانسه و ارائۀ طرحی برای یکسانسازی مقیاسها در ایران با الگوبرداری از نظامِ متریک فرانسه پرداخته است. رساله، علیرغم بازخوانی و چاپ در نشریۀ پیام بهارستان، مورد توجه محققان قرار نگرفته و زمان تألیف و ارزش تاریخیِ آن مغفول مانده است. بنابراین، مقالۀ حاضر قصد دارد زمان تألیف و ارزش تاریخیِ رساله را بهعنوان یک مسئله مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که رساله در بحثِ اصلاحِ مقیاسها چه جایگاهی دارد؟ نتیجۀ تحقیق حکایت از آن دارد که رساله در سه سال آخر دورۀ ناصری و با الهام از بحثهای منورالفکران ایرانیِ معتقد به اصلاح مقیاسها و مقادیر و در پاسخ به نیازهای اقتصادی آن زمان نوشته شده است و میتوان آن را اولین طرحِ جامع برای تأسیس یک نظام واحد در مقیاسها و مقادیر کشور دانست.
The Taghdir al-Maghaees Treatise authored by Mohammad Hassan Khan Etemad al-Saltaneh, a work on reforming quantification systems in Iran of the Nasseri period in which Etemad al-Saltaneh discusses the introduction of different quantification systems in different societies, the existence of different systems in Iran and the necessity of standardizing them, the French metric system, and a proposal to standardize quantification systems in Iran by following the example of the French metric system. The treatise, despite being reviewed and published in Payam Baharestan, has not received attention from researchers, and its historical value has been disregarded. Thus, the present article intends to examine the historical context and value of the treatise as its central theme and to explore the importance of the treatise in the debates on quantification system reforms.The result of the research indicates that the treatise was written in the last three years of the Nasseri period in response to the economic needs of the time, inspired by the debates among enlightened Iranian thinkers who believed in reforming quantification systems. The treatise can be considered the first comprehensive proposal to establish a standard quantification system in the country.
ملخص الجهاز:
بنابراين ، مقالۀ حاضر قصد دارد زمان تأليف و ارزش تاريخيِ رساله را به عنوان يک مسئله مورد بررسي قرار دهد و به اين پرسش پاسخ دهد که رساله در بحثِ اصلاحِ مقياس ها چه جايگاهي دارد؟ نتيجۀ تحقيق حکايت از آن دارد که رساله در سه سال آخر دورة ناصري و با الهام از بحث هاي منورالفکران ايرانيِ معتقد به اصلاح مقياس ها و مقادير و در پاسخ به نيازهاي اقتصادي آن زمان نوشته شده است و ميتوان آن را اولين طرحِ جامع براي تأسيس يک نظام واحد در مقياس ها و مقادير کشور دانست .
بنابراين ، زمان تأليف رساله ، جايگاه و اهميت تاريخيِ آن در مباحث مربوط به اصلاح مقياس ها به عنوان يک مسئله در مقالۀ حاضر مورد بررسي قرار ميگيرد و با روش توصيفي و تبييني به اين سؤال ها پاسخ داده ميشود که رساله در چه زماني و براي کدام نيازهاي تاريخي نوشته شده و راهکارهاي آن براي استقرار نظام واحد در حوزة مقياس ها چه جايگاهي در ميان تلاش ها و انديشه هاي مربوط به اصلاح اين حوزه در دورة ناصري دارد؟ در مورد پيشنۀ تحقيق بايد گفت که آثار اعتمادالسلطنه در حوزة تاريخ نگاري، روزنامه نگاري و غيره از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گرفته است ، ولي، متأسفانه نه بحث اصلاح مقياس ها تا کنون مورد توجه شايسته قرار گرفته است و نه رسالۀ تقديرالمقاييس .