خلاصة:
از مسائل مهم تاریخ ایران در آغاز ورود اسلام، چگونگی تعامل مسلمانان با ایرانیان و عملکرد آنان در جریان فتوحات میباشد. اعراب مسلمان با بهره گیری از ضعف حکومت ساسانی توانستند در حدود سه دهه به شرقیترین مناطق ایران برسند؛ لذا در این پژوهش با اتکا بر توصیف و تحلیل دادهها با طرح این پرسش اصلی که مسلمانان چگونه موفق به فتح و اداره شهرهای ایران شدند، به راهبرد مسلمانان از فتوحات در مناطق توسط اعراب پرداخته میشود. دست آورد تحقیق حاکی از این است که اعراب فاتح برای نبرد با مسلمانان از دو انگیزه معنوی )جهاد در راه خدا( و مادی )کسب غنائم( برخوردار بودند. هر چه از آغاز فتوحات دور میشویم انگیزههای مادی بر اردوگاه فاتحان غلبه بیشتری پیدا میکند. استیلای اعراب بر مناطق ایران غالب ا با ارائه پیشنهادهای سهگانه )قبول اسلام، پرداخت جزیه، جنگ( صورت گرفته است و آنها سعی داشتند
با صلح و بدون درگیری به فتوحات خود ادامه دهند ولی گزارشهای مبنی بر خونریزیهای بی حدوحصر و خرابی شهرها و روستاها مورد اشکال و نقد است
ملخص الجهاز:
(طبری، ۱۹۶۷: 2/219) 1 زرین کوب این آشفتگی در سطح رهبری جامعه را این قباد دوم(شیرویه)- اردشیر سوم- خسرو سوم- بوراندخت- شاپور شهروراز- پیروز دوم(گشتاسب) -ازرمیدخت-خسرو چهارم-هرمز ششم--یزدگرد سوم گونه تحلیل کرده است: «در این زمان اوضاع ایران آنقدر آشفته بود که هر چند روز یکی از سرداردن شورش میکرد و یا شاهزادهای بر تخت می نشست» (زرین کوب، ۱۳۸۹: 55) در کنار عوامل سیاسی و ضعف در پادشاهی و اداره کشور، مردم جامعه ایران به لحاظ ذهنی تحولات و اتفاقات پیشرو را امری از پیش تعیین شده میدانستند، ازاینرو در میدان نبرد با مسلمانان چندان به جنگ راغب نبودند.
» (طبری، ۱۹۶۷: 3/517) در گزارش دیگری از سیف بن عمر آمده است ربعی بن عامر و حذیفه بن محصن در چند نوبت با رستم به صحبت پرداختند و در هر مرتبه اشاره میکردند که هدف اعراب از نبرد با ایرانیان جهاد در راه خدا و گسترش آیین اسلام میباشد.
جمع بندی با توجه به گزارشهای مورخین میتوان گفت اعراب فاتح از دو انگیزه برای آغاز و استمرار فتوحات برخوردار بودند و از هر دو عامل در گزارشهای تاریخی اسنادی موجود است که به آنها اشاره شده است و به طور مشخص میتوان قرارگرفتن این دو عامل را در کنار هم را در دستور عمر بن خطاب به فرماندهان نظامی خود مشاهده کرد.