خلاصة:
غرض علمای اصول برای اجرای برائت، ادله بسیاری بیان کردهاند. یکی از مهمترین دلایل، حدیث رفع است که در جایگاههای متعددی به کار میرود. یکی از آن موارد، مصادیق «ما لایعلمون» است. مضمون این فقره، از آن حکایت دارد که هنگام شک در ایجاب حکمی، برائت جاری شود. اکنون این سوال مطرح است که آیا در احکام ظاهری مانند احتیاط نیز «ما لایعلمون» وارد شده است و به برائت حکم میکند یا نه؟ این بحث در کتابهای اصولی به صورت مستقل نیامده است. از این رو بررسی این موضوع ضروری به نظر میرسد.
نوشتار حاضر به روش توصیفیـتحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای به بررسی جریان برائت در احتیاط وجوبی با تکیه بر دیدگاه محقق نایینی میپردازد. وی قائل به جریان برائت در اوامر احتیاطی هستند، ولی محققانی چون شهید صدر و استاد آملی لاریجانی، دیدگاه متفاوتی دارند. محقق نایینی سه بیان در مورد این موضوع مطرح میکند: لغو بودن بحث، بیمعنا بودن آن و حاکم بودن «برائت از واقع» بر «برائت از احکام ظاهری، یعنی احتیاط». در این مقاله، بیان دوم و سوم قابل تامل تشخیص داده شده است و بیان اول که همان لغویت میباشد، تایید و تقویت میشود.
ملخص الجهاز:
مسأله قابل تأمل اين است که اگر آن طور که شهيد صدر بيان کرده ، در اين بحث شبهه قبل از فحص ، فروضي در عالم پيدا شود که حديث رفع در مرتبه اول يعني تطبيقات حديث رفع منطبق بر ذوات ، اگر با آيه يا روايت ديگري مثلا با «فاحتط لدينک » تعارض و در نتيجه تساقط کند، آن گاه 89 ممکن است طبق فرض وي ، به تطبيقات حديث رفع در مرتبه دوم نوبت برسد که در وجوب احتياط است و در اين صورت برائت مي تواند وجوب احتياط را کنار بزند و جاري شود.
آيا چنين لازمه اي در اين جا هم پيش مي آيد؟ يا نظر شهيد صدر در اين مورد هم جاري مي شود که موجب تساقط شده ، و در نهايت حديث رفع به مرحله دوم وارد گشته ، احتياط را کنار بزند؟ شهيد صدر در دور اول بحث اصول بيان داشته است که جريان اصول عملي ، مانند اشتغال و برائت در احکام ظاهري معنا ندارد.
براي مثال اگر حرمت شرب توتون مشکوک باشد و نيز شک داشته باشيم که آيا در اين مورد، دليل احتياطي وارد شده است يا خير، اگر کسي بگويد نسبت به وجوب احتياط در چنين شبهه اي برائت جاري مي شود، اشکال اين است که آيا نسبت به خود شبهه واقعي يعني شک در حکم واقعي ، برائت جاري مي شود يا خير؟ حکم به جريان برائت ، يعني تأمين از واقع وجود دارد.