خلاصة:
قرآن آخرین کتاب وحیانی و معجزه فرازمانی و فرامکانی دین اسلام است که با نزول آن سنتهای جاهلی ریشه کن شد و فرهنگ اصیل وحیانی جایگزین آن شد. یکی از اصلیترین شاخصههای قرآن در مبارزه با سنتهای جاهلی، نگاه تدریجی در سیر خطی نزول است و این مهم به سبب توجه به مقتضیات زمان، مخاطبان و در نهایت تثبیت احکام است. یکی از این موضوعات، مسئله بردهداری و احکام مربوط به آن است که پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری کتابخانهای- استنادی به دنبال پاسخ به این پرسشها است که چرا قرآن یکباره حکم به آزادی بردگان نداده است؟ و قرآن در سیر خطی نزول خود آزادی بردگان را چگونه به تصویر کشیده است؟ یافتههای پژوهش حاکی از آن است که حکم تدریجی آزادی برده بر پایه شرایط آن روز جامعه صادر شده و برای جلوگیری از بر هم خوردن نظم اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه آن روز بوده است. مواجهۀ قرآن با بردهداری در سه مرحلۀ نخست، میانی و نهایی پیریزی شده است. مرحلۀ نخست متضمن چهار گام: شوق انگیزی برای آزادسازی بردگان، عزیز و محبوب نمودن یک برده، دعوت به برابری میان مالکان و بردگان و مجوز ازدواج کنیزان با مردان آزاد میباشد. مرحلۀ میانی دربردارندۀ چهار گام: هزینه کردن دارایی برای آزادی بردگان از مصادیق نیکی، برتری اجتماعی بردگان مؤمن بر مشرکان آزاد، آزادی برده به دست پیامبر اکرم (ص)، بالا بردن مقام کنیزان مؤمن و بیان جزئیات ازدواج آنان است. مرحلۀ نهایی در پنج گام: آزادسازی بردگان مؤمن، جریمه و انواع کفّارات، آزادی بردگان با مکاتبه، آزاد کردن یک برده و آزادسازی بردگان به عنوان یکی از مصارف زکات به انجام میرسد. در نهایت بردگان از شهروند فرودین، به انسانهای آزادی تبدیل شدند که ملاک برتری تقوا بوده است.
One of the main characteristics of the Qur'an in the struggle against the ignorant traditions is the gradual view of the linear path of revelation, and this is important due to paying attention to the requirements of the time, the audience, and ultimately the establishment of rulings.One of these issues is the issue of slavery and the rulings related to it that the present study seeks to answer the questions with a descriptive-analytical method and library-citation collection tools, why the Qur'an did not suddenly order the release of slaves? And how does the Qur'an depict the freedom of slaves in the line of descent? The findings of the study indicate that the gradual sentence of slavery was issued based on the conditions of the society of that day to prevent the disruption of the economic, social and political order of the society of that day.The Qur'an's confrontation with slavery is divided into the first, middle and final stages. The first stage involves four steps: the enthusiasm for freeing slaves, loving and cherishing a slave, calling for equality between masters and slaves, and allowing slaves to marry free men. The intermediate stage consists of four steps: spending wealth to free slaves from good deeds, the social superiority of believing slaves over free polytheists, freeing slaves at the hands of the Holy Prophet (PBUH),
ملخص الجهاز:
با اين همه ، از آنجا که هر تغيير رويه اي در آغاز با مخالفت پيروان رسوم گذشته همراه است ، بيان دفعي و اجراي کامل يک قانون به يک باره محکوم به شکست است ؛ از اين رو، ساختار بياني قرآن نيز همانند رخداد نزول آن به صورت تدريجي و با آماده سازي شرايط و زمينه ها است و آزادي بردگان همچون ديگر مقوله هاي فرهنگي مانند تحريم شراب به تدريج انجام شده است .
(مکارم شيرازي،١٣٧١، ج ٢٧، ص ٢٧) با توجه به سخنان علامه طباطبايي که آزادسازي برده را از اعمال نيک و مورد عنايت خداوند ميشمارد و حکمت تقدم آزادسازي بردگان بر ديگر کارهاي نيک را اهميت اين موضوع در نگاه الهي ميداند (طباطبايي،١٣٩٠، ج ٢٠، ص ٢٩٣) ميتوان گفت که در واقع قرآن کريم با اين اشاره ، گام اول آزادسازي بردگان را با شوق انگيزي در افراد جامعه برداشته است .
(مطهري ،١٣٩٩ ، ج ٢٦؛ ص ٤٢٩) نتيجه موضوع برده داري در ٢٩ آيه قرآن کريم بيان شده است که نگاه خطي به اين آيات ، رفتار و نگاه قرآن با اين مسئله را به تصوير ميکشد و تدريجي بودن حکم آزادي بردگان را نشان ميدهد.
در نخستين مرحله با گام هاي شوق انگيزي براي آزادسازي بردگان ، عزيز و محبوب نمودن يک برده ، دعوت به برابري ميان مالکان و بردگان و مجوز ازدواج کنيزان با مردان آزاد، زمينه ذهني و فکري جامعه را براي طرح اين موضوع آماده کرده است .