خلاصة:
جلسات دفاع، یکی از بخشهای مهم و کلیدی نظامهای دانشگاهی و فرایندهای تعلیموتربیت دانشجوان و نسلهای جدید دانشگاهی هستند. این جلسات به تعبیری بخشی از آیینهای گذاری هستند که نسل جدید دانشگاهی بهواسطۀ گذار از آن مدعی رسیدن به یک بلوغ نسبی در فهم و بینش علمی است. آنچه در این مقاله مد نظر ماست، کیفیت این جلسات و فرایندهای برسازندۀ آن است. از این منظر تلاش کردهام به شیوهای مردمنگارانه برحسب تجربههای زیستۀ خودم از جلسات دفاع طی هشت سال اخیر و همچنین مصاحبهها و گفتگوهایی با اساتید و دانشجویانی که جلسۀ دفاع داشتهاند، نگاهی به جلسات دفاع از رساله در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در رشتههای علوم اجتماعی و پژوهش هنر و در موارد خاصی در رشتههای شهرسازی و معماری داشته باشم. یافتهها نشان میدهد این جلسات بیش از آنکه آیینهای گذاری برای درونیسازی بینش علمی در دانشجویان باشند، بیش از همه مکانیسمی برای جامعهپذیری دانشجویان برحسب مناسبات اجتماعی و قدرت در میان اساتید دانشگاهی هستند. در این شرایط است که هرکدام از کنشگران اصلی یعنی استادان راهنما، مشاور و داور و دانشجویان، تلاش میکنند در این میانه کمترین ضربۀ علمی و منزلتی و بیشترین انتفاع منزلتی را داشته باشند؛ بیشتر تلاش میکنند سرمایههای اجتماعیشان را تقویت کرده یا توسعه بدهند. ازاینرو برحسب هنجارهای مطلوب علم و اجتماع علمی، میتوان گفت جلسات دفاع بیشتر به یک سراب علمی شبیه هستند تا یک آیین گذار جدی برای تربیت نسل جدید محققان و اندیشمندان.
Thesis presentation meetings are an important part of the academic system and the processes of educating students and new generations of academics. These meetings are, in a sense, part of the rituals that the new generation of academics through transitions claim to achieve a relative maturity in scientific understanding and insight. What we consider in this article is the quality of these meetings and the processes that make up its content. From this perspective, I have attempted, based on my own experience of defense meetings during the last eight years, as well as conversations with my colleagues, to look at dissertation defens meetings in master and doctoral degrees in social sciences and art research, and in specific cases in the fields of urban planning and architecture. The findings show that these sessions are more than just a mechanism for socializing students in terms of social relationships and status among college professors, rather than being rituals for internalizing students'' scientific insights. It is in this context that each of the main actors, namely tutors, counselors, referees, and students, strives to have the least academic impact and the highest degree of prestige of social capital for their future. Therefore, in the light of favorable norms of science and scientific communities, it can be said that defense meetings are more like a scientific mirage than a serious transition ritual for the education of a new generation of scholars and researchers.
ملخص الجهاز:
مسئلۀ اصلی آنست که در این جلسات دفاع در عمل چه اتفاقی میافتد و آنچه که ماحصل تعاملات دانشجو، استادان راهنما، مشاور و داور و گاه نمایندۀ دانشگاه و حاضران در جلسه است ، چه مختصاتی را از سازمان اجتماعی و فرهنگی دانشگاه ایرانی و فرهنگ علم در ایران نشان میدهد.
برای این مقاله داده های اصلی میدانی را از طریق مشاهدات مردم نگارانه ای که ناشی از حضور من در جلسات دفاع از سال ١٣٩١ تا ١٣٩٨، عمدتاً به عنوان داور (حدود ٦٣ جلسه داوری در این مدت )، گاه مشاور (برای ١٤ رساله ) و راهنما (یک رسالۀ دکتری و ١١ رسالۀ ارشد) بوده ، به دست آورده ام که تقریباً اکثریت آنها (٤٣ مورد) در رشتۀ علوم اجتماعی بوده اما در رشته های پژوهش هنر، هنر اسلامی (١٨ مورد)، شهرسازی (١ مورد)، تاریخ (١ مورد) نیز بوده است و تجربیات من در دانشگاه های تهران ، خوارزمی، هنر، علم و فرهنگ ، اصفهان و هنر اصفهان ، تهران مرکز، علوم تحقیقات ، دانشگاه آزاد واحد دهاقان ، مؤسسۀ مطالعات فرهنگی واجتماعی، موسسۀ پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی بوده است .
در زمینۀ نحوۀ تعاملات درونی جلسات دفاعیه ، زارعیفرد و رضایی (١٣٩٤) نشان داده اند که جلسات دفاع بیش از آنکه یک استراتژی مباحثه یا جدل بر سر حقیقت علمی باشد، از طریق مجموعه ای از مکانیسم های شخصی، هویتی و جنسیتی و در بستر و بافت خاص خودش به صورت یک منظومۀ تعاملی بین افراد شکل میگیرد، تعاملی که درنهایت به دنبال ایجاد تنش یا نقد جدی و نفی کار رساله (که همۀ اینها کنش های نامرجح در این فضا تعریف میشوند) نیستند.