خلاصة:
تفسیر، پرده برداری از الفاظ مشکل و دلالت کلام است. کسی که در صدد تفسیر به رای میباشد، در حقیقت درصدد فهم کلام خدا و پرده برداری از مقاصد و معانی قرآن نیست، بلکه تلاش دارد آراء و نظرات خود را بر قرآن تحمیل کند. احادیث مذمت تفسیر به رای، نشان از سابقه دیرینه این پدیده در میان مسلمانان دارد و پیامبر) ص (و ائمه) علیهم السلام (با بیانات گوناگون از چنین کاری نهی کردهاند، اما تفسیر به رای با اعمال نظر و اجتهاد برای فهم کلام خداوند متفاوت است. در تفسیر اجتهادی قرائن عقلی و نقلی و ضوابط ویژه فهم کلام خدا وند مبنا قرار میگیرد، در حالی که کسی قرآن را تفسیر به رای میکند، خواست و هوای خود را مبنا قرار داده و استبداد به رای به خرج میدهد. در این مقاله پس ازبیان معانی مختصرتفسیربه رای ازدیدگاه علمای شیعه و سنی، اقسام تفسیر به رای، تاریخچه تفسیربه رای، نمونههای از تفسیر به رای ازدیدگاه استاد معرفت و عواقب آن ازدیدگاه روایات مورد بررسی قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
بنابرآنچه گفته شد به این نتیجه می رسیم که علمای شیعه تفسیربه رأی را شامل موارد ذیل میدانند: 1-مفسر در تفسیر تکیه بر رأی خود داشته باشد 2-مفسر رأی خود را بر قرآن تحمیل کند 3 -رأی مفسر مخالف قرآن و روایات باشد 4-از تفسیر قرآن برای مراد و فهم خود استفاده کند تفسیربه رأی ازدیدگاه مفسرین اهل سنت محمد بن جریر طبری بعد از نقل اخبار منع از تفسیربه رأی می گوید: این اخبار گواه صدق گفته ما است که آنچه از تأویل (تفسیر)قرآن که بدون نص رسول اکرم (صلی الله وعلیه وآله سلم ) یا نصب دلالت ازسوی آن حضرت به طور علمی ادراک نشود، برای هیچ کس سخن گفتن به رأی خود روا نیست و اگر رأی او صائب باشد،خود او خطاکار است؛ زیرا در صورت رسیدن به واقع، یقین به صواب بودن رأی خود نداشت، بلکه بر اساس گمان سخن گفته است و کسی که در دین خدا به صرف گمان سخن بگوید، چیزی را که نمی داند به خدا اسناد داده است و خداوند در قرآن کریم چنین اسنادی را تحریم کرده است «وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ» (اسراء36).
بغوی از قول شیخ امام ابومحمد نقل کرده است :وعید که در روایت «من قال القرآن برأیه »هست در جایی ، که مفسر از نزد خود چیزی بدون علم را به قرآن نسبت دهدو آن تفسیربه رأی،جایز نیست ،اما تأویل صرف آیه، به معنای که احتمال داشته باشد ما قبل و ما بعدش مخالف کتاب و سنت نباشد و از طریق استنباط باشد برای اهل علم اجازه داده شده است.