خلاصة:
یکی از قواعدی که دانشوران امامی در زمینهٔ صدور جواز عمل به برخی احکام غیرالزامی به کار گرفتهاند، قاعدهای است که با نام تسامح در ادلۀ سنن شناخته میشود. براساس این قاعده، در پذیرش اخبار ضعیف رهنمون به اعمال غیرالزامی، سختگیری لازم نیست. برخی از باورمندان به این قاعده، دامنۀ آن را محدود به احکام فقهی دانسته و برخی دیگر، مرزهای آن را تا احادیث بیانگر فضائل اهل بیت (ع) و روایات اخلاقی و طبی گستراندهاند. رواداری گستراندن کاربست قاعدۀ تسامح به اخبار منقول از عامه نیز یکی از مسائلی است که در مورد گسترۀ این قاعده مطرح است. بررسی و نقد ادلۀ موافقان و مخالفان، با بهرهگیری از منابع کتابخانهای و روش توصیفیتحلیلی، این نتیجه را به دست داده است که نمیتوان با استفاده از قاعدۀ تسامح در ادلۀ سنن، رویکردی فراگیر در مواجهه با اخبار عامه داشت؛ بلکه با رویکرد وثوق صدوری میتوان از اخبار عامه بهره برد، مشروط به اینکه مخالف آموزههای شیعی نباشند و از راویان متهم به دروغپردازی و دشمنی با اهل بیت (ع) نقل نشده باشند.
One of the principles taken up by Imami scholars concerning the issuing of acting permissions for some of the non-obligatory verdicts is a principle known as Proofs of Tolerance (Tasamuh) in the Recommended Rulings(Adilli-yi Sunan). According to this principle, there is no need for strictness in accepting weak reports guiding towards non-obligatory actions. Some of those who believe in this principle limit the scope of its application to jurisprudential verdicts, while others expand its boundaries to include Hadiths regarding the virtues of ʾAhl al-Bayt (the Prophet’s family) and ethical and medical reports as well. The acceptability of expanding the application of the Tolerance principle to reports transmitted from the Sunni Hadiths is also one of the issues frequently discussed regarding its scope. It has been concluded based on analyzing the arguments of its proponents and opponents and with the help of library sources and the descriptive-analytical method that no comprehensive approach can be adopted regarding general reports and using the Tolerance principle. In contrast, the Reliability of Issuance (Vuthuq-i Suduri) approach can be employed in respect to Sunni Hadiths. That is only if the reports are not against Shiʿa teachings or narrated by individuals accused of dishonesty and hostility towards ʾAhl al-Bayt.
ملخص الجهاز:
٣. نک : انصاري، رسائل فقهيه ، ١٥٧؛ سبحاني، الرسائل الأربع ، ٨٠؛ روحاني، زبدة الأصول، ٣٧٠/٤.
١٤ يکي از معروف ترين اخبار مشهور به «مـن ِ بلغ » عبارت است از: «من ˓ بلغه ثواب من الله علي عمل ، فعمل ذلک ا˓لعمل ا˓لتماس ذلک الثـواب ، أوتيـه و إن ˓ لم ˓ يکن ا˓لحديث کما بلغه »١٥ پاره اي از دانشوران ، اين قاعده را اصولي دانسته اند١٦ و برخي ديگر، به جنبۀ ِ کلامي آن باور دارند١٧ و افرادي نيز، کارکرد هم زمان فقهي و اصولي آن را پذيرفته اند.
انصاري، رسائل فقهيه ، ١٣٨؛ آشتياني، بحر الفوائد، ١١٨/٤؛ سبحاني، الرسائل الأربع ، ٥؛ بجنوردي، القواعد الفقهيه ، ٣٢٧/٣.
انصاري، رسائل فقهيه ، ١٣٨تا١٤٢؛ روحاني، زبدة الأصول، ٣٥٩/٤؛ سبحاني، الرسائل الأربع ، ١٣تا٤١؛ محقـق خوانسـاري، مشـارق الشـموس، ١٥٥/١؛ حسيني شيرازي، بيان الأصول، ١٧٢/٣ و ١٨١؛ آشتياني، بحر الفوائد، ١٢١/٤؛ بهبهاني، مصابيح الظلام، ١٢٤/٢.
حکيم ، منهاج الصالحين ، ١٧/١؛ انصاري، کتاب الطهارة، ٣٣٢/٤؛ نراقي، مستند الشيعه ، ٤٥٨؛ صاحب جواهر، جواهر الکلام، ٦٩/٧؛ بهبهاني، مصابيح الظلام، ١٠٥/٢.
٢. علم اجمالي به وجود سنن نبوي در ميان اخبار عامه برخي از دانشوران معاصر بر اين باورند که مژدٔە پاداش منـدرج در اخبـار مـن بلـغ ، بـراي نگهداشـت ِ سنت هاي حقيقي است که در ميان اخبار فراوان نهفته شده اند تا با ايجاد شوق براي انجام انواع سنن ، اعمال حقيقي مستند به شريعت ، نابود نشوند.
نک : مجلسي، بحار الأنوار، ٤٢/١؛ محمدي گيلاني، «شايستگي زنان براي عهده دار شدن منصب قضاوت »، ١١٠.
Islāmī, Muḥammad Taqī, Akhlāq Islāmī va Kārbast Qāʿidih Tasāmuḥ dar Adilih Sunan, Qum: Pazhūhishgāh-i ʿUlum va Farhang-i Islāmī, Chāp-i Awwal, 2012/1390.