خلاصة:
پرسش از حقیقت و ماهیت انسان، از پرسش های اساسی فلسفه و پاسخ به این پرسش، مدار فلسفه ورزی فیلسوفان بوده است. ابن سینا، در قامت قطب بی رقیب فلسفه ی اسلامی، هم در استقلال و امتداد فلسفه ی اسلامی و هم پاسخ گویی به پرسش های بنیادین فلسفی، هم چنان بی رقیب است. ابداع در اصل مساله و یا اقامه ی برهان نو، دو ویژگی شاخص نظام فلسفی سینوی است. برهان «انسان معلق در فضا» یا «هواء طلق» یکی از نوآوری های فلسفی او برای اثبات حقیقت نفس، تجرد نفس، غیریت نفس و بدن و چگونگی علم به نفس است. ابن سینا در چند اثر فلسفی خویش از این برهان بهره جسته و آن را از قاطع ترین براهین برای اثبات مسایل پیش گفته دانسته است. این برهان، توجه فیلسوفان پس از وی را نیز جلب کرده است. مقاله پیش رو با اتکاء به آثار ابن سینا و دیگر منابع حکمت اسلامی در صدد ارایه تقریر جامع از این برهان برآمده است. تبیین مدعیات و مفروضات نهفته در این برهان، اشاره به امتداد آن در آثار و انظار فیلسوفان مشایی، اشراقی، صدرایی و نوصدرایی و بازتاب آن در تاریخ فلسفه ی غرب، و اشاره اجمالی به بعضی از نقدها، از جمله مطالبی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
امتداد برهان انسان معلق در فلسفه اسلامی با مرور به میراث مکتوب حکیمان مسلمان ، روشن میگردد که برهان یا دلیل انسان معلق ابن سینا، مورد عنایـت و اسـتقبال فیلسـوفان بعـد از ابـن سـینا قـرار گرفتـه اسـت ؛ فیلسوفان مسلمان -اعم از مشایی، اشراقی، صدرایی و نوصدرایی- به یک اندازه بـه ایـن برهان توجه نشان داده اند.
ابن سینا با تقریر این برهان میخواهد چنین نتیجه بگیرد که نخستین ادراکـی کـه برای انسان حاصل میگردد، در عین حال بدیهیترین و و واضح ترین ادراک نیز محسوب میگردد، ادارک نفس است .
استاد فیاضی در مقام بحث از تجرد نفس ، به تبیین این برهـان پرداختـه اسـت ؛ بـه عبارت دیگر ایشان برهان انسان معلق شیخ الرئیس را به منظور اثبات تجرد نفـس تحریـر نموده است .
مرحوم علامه حسن زاده -طاب ثراه ، در تعلیقه ی ذیل بیان این برهان در نمط سوم از اشارات و تنبیهات به نقل از مقدمه ی سید احمد خوانساری بر «دانشنامه ی علائی » مطلبی را آورده است مبنی بر اینکه عـین ایـن برهان تجربی برای اثبات وجود نفس و مباینت آن با بدن ، در فلسفه دکـارت نیـز آمـده و برخی از محققان از فلاسفه اروپایی بدین باوراند که دکارت از آراء ابن سینا اطـلاع یافتـه است و این برهان را از ابن سینا گرفتـه اسـت .
بررسی بازتاب برهان هوای طلق ابن سینا در تاریخ فلسفه غرب ، از دیگر نتایج این مقاله است .
ابن سینا، ابوعلی حسین بـن عبداللـه ، (۱۳۹۶)، المباحثـات ، تحقیـق و تصـحیح محسن بیدارفر، تهران، موسسه آموزشی و پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، اول.