خلاصة:
تاریخ اندیشههای اجتماعی میراث علمی گرانبهایی
است که بیانگر روند تکامل این اندیشههاست. مطالعه
اندیشههای گذشتگان همیشه سودمند است، ولی
بررسی دیدگاههای کسانی مهمتر است که شاخهای از
دانش را پدید آوردهاند. در تاریخ اندیشههای اجتماعی
غرب، اگوست کنت را به دلیل آنکه به صورتی قانونمند
و با روشی نو به تحلیل وقایع اجتماعی زمان خود
پرداخت، «پدر علم جامعهشناسی» مینامند و
اندیشههای او را سرآغاز بحثهای امروزین
جامعهشناسی میدانند. این در حالی است که ابن
خلدون سالها پیش از وی به همان روش، وقایع
اجتماعی زمان خود را تحلیل کرده است. مقدمه ابن
خلدون، که مشتمل بر اندیشههای اجتماعی اوست، طی
سالهای 776ـ784 ق تألیف شده و جامعیت و قوت
تحلیلهای ابن خلدون هر انسانی را به شگفتی
وامیدارد. این مقاله در ابتدا، نگاهی مختصر به شرح
حال ابن خلدون دارد و سپس «علم عمران» را، که
توسط وی ارائه شده، معرفی مینماید.
ملخص الجهاز:
"بحث وی در این کتاب، از یک مقدمه به مفهوم عادی فراتر است؛ زیرا به ارائه و تأسیس رشته علمی مستقل پرداخته و اهداف، فواید، مسائل و موضوع آن را بیان داشته و برای اثبات استقلال آن، روابطش را با سایر علوم مشابه بررسی کرده است و از آیندگان خواسته کار نو و بدیع وی را ناتمام رها نکنند.
» (10) روش تحقیق ابن خلدون معتقد است: «کلیه پدیدهها در جهان هستی، اعم از ذات و افعال انسانی و حیوانی، به ناچار باید دارای علل و اسبابی مقدم بر خود باشند که به سبب آنها در جایگاه عادی پدید میآیند و وجودشان با آن علل تمام میشود، و هر یک از این اسباب نیز به نوبه خود، پدیدهاند و ناگزیر باید سببهای دیگری داشته باشند و این اسباب، پیوسته ارتقا مییابند...
علم عمران ابن خلدون تلاش علمی و نظریهپردازی خود را با انتقاد از مورخان پیشین و ارائه نگرشی نو از تاریخ شروع میکند و با ابداع دانشی جدید به نام «علم عمران» و بیان موضوع و بعضی از مسائل و قوانین حاکم بر آن، کارش را به پایان میرساند و ادامه راه را از محققان پس از خود طلب میکند.
ابن خلدون در پایان مقدمه و پیش از آغاز کتاب العبر با صراحت، خود را مبتکر این رشته علمی دانسته و با تأکید بر وظیفه دانشمندان پس از خود برای گسترش علم نوبنیاد عمران چنین مینویسد: «..."