ملخص الجهاز:
"این گونه دادوستد, از دیدگاه عرف و بازار, افزوده گرفتن نیست, بلکه یک گونه برابری در دادو ستد شمرده می شود, ولی از نظر شرع, ممنوع اعلام شده و شرع, هرگونه افزوده گرفتن در (مثلی) ها را ربا شمرده است, خواه در وصف و ارزش, برابر باشند یا نباشند و حتی مانند دادو ستد جو با گندم را نیز مثلی دانسته و منع کرده است.
و نیز هرگاه یک من روغن را با چند من شیر, یا پنیر, پایاپا دادوستد کنند, چنین داد وستدی از نظر عرف و بر حسب واقع, ربا به شمار نمی آید و فزونی در این گونه دادوستدهای پایاپا, نه سبب فساد و نه مایه ستم است, و نه سبب می شود که مردم از تجارت و کسب و زراعت باز مانند.
خلاصه, تفاوت قیمت وجود دارد که در موقع معامله, افزوده در نظر گرفته می شود و از نظر عرف و بازار, افزوده به شمار نمی آید و چون این گونه دادوستدها, برابر معمول, افزوده در جنس انجام می گرفته, تا جبران کاستی شود, برای رفع شبهه ربا (که تبادل مثل به مثل با اضافه صورت می گرفته) دستور داده شده با آن طرفی که از لحاظ حجم یا اندازه, کم تر به نظر می رسد, چیزی اضافه شود, تا در برابر اضافه حجم, یا اندازه طرف دیگر قرار گیرد و از صورت ربا خارج شود.
بیش تر روایات, در همین باره وارد شده است که مورد معامله, گرچه تبادل مثل به مثل است, ولی چون از لحاظ وصف و ارزش برابر نبوده, زیادت در یک طرف , از نظر عرف, زیادت به شمار نمی آید ولی از نگاه شرع حرام است که برای فرار از این حرام, راه چاره نشان داده اند."