ملخص الجهاز:
"عمدهی مطالعاتی که در تاریخ ایران انجام شده است گرایش به تاریخ سیاسی این مرزوبوم داشته تا نهضتهای دینی و یا جریانهای صوفیانه و چون در متون تاریخی کمتر نشانی از نقطویان به چشم میخورد و اغلب مورخین اقبالی به این جریان نشان ندادهاند،دربارهی تاری نقطویان مطلب چندانی نمیتوان یافت و بیشتر اطلاعات به جای مانده از آنان به باورهای دینی و اعتقادات مذهبی آنان مربوط میگردد که البته این دسته از اطلاعات هم یا از کتب ردیهنویسان به دست میآید-که خود نیاز به دقت نظری خاص و نگاهی نقادانه دارد-و یا از چند کتاب و رساله محدود نقطوی که آن چند اثر هم منتشر نشده و در بین نسخ خطی کتابخانههای ایران و ترکیه و هند مهجور ماندهاند و یا در چاپهای سنگی کهن از چشم بسیاری از پژوهشگران خود را پنهان داشتهاند.
13البته این آزادی،آزادی اخلاقی و به معنی بیبندوباری نبود،هر چند که گروهی از مخالفین نقطوی،آنها را منصوب به چراغکشان14کردهاند ولی با توجه به آموزههای دینی و شیوهی سیر و سلوکی که محمود برای خود برگزیده بود و در دو کتاب باقی مانده از وی یعنی«میزان»و«مفاتیح غیوب»15 هم به چشم میخورد این مطلب خلاف واقع به نظر میرسد زیرا وی همواره پیروان خود را به زهد و تقوا تشویق کرده و حتی بلندترین مقام انسانی را در ترک لذایذ و تجرد جستن از دنیا بازگو میکند،"امنا"نیز گروهی دیگر از نقطویان هستند که زهد و تقوا پیش میگیرند اما ازدواج هم میکنند،افراد متأهل این گروه را«امین»میخوانند."