ملخص الجهاز:
"قاعدة توضیح واضحات است اگر بگویم که بهتر از این وصفی برای آثار خود سعیدی سیرجانی سراغ نمیتوان کرد.
همانطور که هیچ عاقلی برای شناخت نظرات علمی گالیله به اقاریری که او در زندان،و به زور داغ و درفش،به زبان آورد اعتنایی نمیکند، نظرات ادبی و اجتماعی نویسندهای چون سعیدی سیرجانی را هم باید در آثار او سراغ کرد که در خلوت خانه و کتابخانهء خویش،و با مداقهء لازم،نوشته و نه آنچه ممکن است در نتیجهء«خاصیت منقلب کنندهء»زندان به قلم آورده باشد.
بازیافتن خویشتن خویش فرهنگی و شناخت جوهر تاریخ ایران رواجی بیسابقه یافت و لاجرم روشنفکرانی چون سعیدی سیرجانی که تاروپود ذهن و زبانشان ایرانی بود و عمری در سایه روشنهای تاریخ و فرهنگ ایران غور و تحقیق کرده بودند،در کانون این تلاش فرهنگی نوپا جای گرفتند.
البته سعیدی سیرجانی در بسیاری از آثار خود گوشهچشمی به این واقعیت سیاسی داشت.
اما نظرگاه سعیدی در این زمینه از آنرو اهمیتی خاص پیدا میکند که او در عین دفاع بیپروا از سیاست عرفی،خود آشنا و معتقد به اسلام بود.
البته سعیدی سیرجانی در آثار دیگر خود نظراتی صریحتر دربارهء مصدق ابراز کرده است.
»89 در زمینهء این کثرتگرایی و تساهل فکری،تنها استثنایی که به آن برخوردم نظرات سعیدی سیرجانی دربارهء یهودیان بود که به گمان من لحن و مضمون ناروای آن بقیهء آثار او را نمیبردازد.
شاید یکی از مهمترین جنبههای زندگی و آثار سعیدی سیرجانی را باید در این واقعیت سراغ کرد که انسانها را مسؤول افکار و اعمال خود میدانست."