ملخص الجهاز:
"البته ما به درستی نمیدانیم که اغلب این اقدامات،آیا آگاهانه و از سر عمد بوده است یا ناخودآگاه؟آیا معماری خانهباغ به خاطر استحکام بنا،یا باورها و دلایل دیگر،از عرض دیوارهای خانه باغ رفتهرفته کاسته و چهار دیوار را به طرف داخل جمع کرده است یا از سر ضعف و عدم استفاده از وسایل کمکی مثل شاغول و تراز و حتی همین مسأله در مورد تعداد حفرهها و شکلهای به کار برده شده در بناها نیز صدق میکند.
آیا این مثلثهای رأس به بالا و رأس به پایین(مستقیم و وارونه)که یک در میان و به تعداد مشخص و تقریبا تکراری در اغلب بناها به کار برده میشد،ناخواسته و اتفاقی(یا بر حسب اقتضای مکان)بوده است و یا از سر عمد و بر مبنای الگوها و آموزشهای خاص که سینه به سینه و از طریق استاد به شاگرد،به نسلهای بعد منتقل میشده است؟ خانه باغهایی هستند که از همدیگر فرسنگها فاصله دارند و از نظر زمانی نیز حدود سی چهل سال فاصله بینشان وجود دارد و بنا به قول صاحبان،یا نوادههای صاحبانشان،معماران آنها افراد مختلفی بودهاند که شاید به طور مستقیم همدیگر را نمیشناختند ولی«اشکال» و«اعداد»به کار رفته در هردو تقریبا یکی است.
خانه باغهای جالیز که به آن«بوستان چارتاقی»گفته میشود،از یک طبقهء کوچک تشکیل میشود و این یک طبقه هم به اشکال مختلف و با وسایل گوناگون به وجود آمده و موارد کاربرد و استفادهاش از اواسط بهار شروع و تا آخر تابستان است یعنی از کشت جالیز تا خزان آن و معمولا جای مناسبی برای اقامت شبانه نیست و به نوعی است که فقط جالیزبان(بوستانچی)را از باد و باران بهاری و آفتاب تابستان در امان نگه میدارد."