ملخص الجهاز:
"»51مسئولین دولتی علاوه بر داخل،در قفقاز هم تلاش کردند که جلوی این درگیریهای خونین را بگیرند و تا حدودی هم موفق شدند،حبلت المتین گزارشهای مختلفی را در این باره منتشر کرده است:«کفایت مامورین ایرانی طوری جلوهگر شد که به کرات حکام محلیه روس در مواقع عدیده به قونسولهای دولت علیه بر اسکات نایره فتنه متوسل شدهاند و بعد به مراسله رسمی از آنها اظهار تشکر کردهاند،چنانچه در تفلیس و ایروان و غیره»61 از حاجی ترخان نامهای به حبل المتین ارسال شد که در آن به نقش فعالانه سر کنسول ایران در آنجا اشاره شده بود و اینکه«...
»91 (به تصویر صفحه مراجعه شود) آیت الله حاج میرزا حسن آقا مجتهد اینگونه تلاشهای ایرانیان برای جلوگیری از تداوم و توسعه درگیریهای مزبور بیجواب نماند؛گروهی از مغرضین و محافل ضد ایرانی قفقاز که استمرار و اشتعال بیش از پیش آتش فتنه را طلب میکردند دست به کار شده و با انتشار مقالاتی بر ضد ایران درصدد تخویف و تنقید از علماء تبریز و مقامات ایرانی برآمدند.
در نامه مزبور آمده بود«این روزهدر روزنامه حیات نوشته شده که از ارامنه تبریز به قفقاز نوشتهاند که حضرت امام جمعه فرمودهاند که مسلمانان قفقاز مسلمان نیستند،مرتد هستند و این فقره باعث رنجیدگی و کدورت مسلمانان قفقاز گردیده:مفتهری و مفسد،محض نائل شدن به مقصود خود این اقدام کردهاند و صاحب روزنامه حیات هم بدون ملاحظه و تحقیق به نوشته یک نفر ارمنی اگر اصل داشته باشد،برداشته در روزنامه ثبت و تحریر نموده..."