ملخص الجهاز:
"و از آنجا که این هنر را با تصنع درآمیخته است،خود در توجیه آن چنین گوید: سجع را برای زیبایی[آوردم]5،گاهی به سجع و قافیه نیز پرداختم که عوام را خوشآید،زیرا که ادیبان نثر را برنظم ترجیح دهند ولی عوام و قافیت را دوست دارند6،مقدسی بخاطر راست آمدن عبارات سجع و مقفی گاه تعبیرات جعلی و خودساخته آورده است که از نظر قاموسهای زبان عرب نادرست است: در وصف شهر«عسکر مکرم»و دربارهی مردمشناسی و محیط زیست آنجا و بیماریهای شایع در آن شهر چنین مینویسد: و اکثر هم علماء تراهم یدرسون فی المسجد الی ضحی غیر انهم قد (3)-المقدسی،ص،7،س 15.
از کشتیهایی که در شهرهای واقع در سواحل اقیانوس هند نام برده است؛«بیرجة»:است که متعلق به دزدان دریایی است؛ «دونیج»:کشنی تک بادبانی است که بیشتر در ساحلها دریاپیمایی میکند؛ «شنکولیه»:بنام بر تفسیر دخویه معرب شنجول-شنگول دزد در زبان فارسی است و بهمعنای کشتی دزداندریایی است؛و شاید«شبوق»مصحف زنبوق باشد20؛شلندی از کشتیهای ویژهء دریای مدیترانه بوده است و بیزانسیها سربازان خود را بوسیله آن جابجا میکردهاند؛شینی(یاشینا) کشتی بیزانسی با بادبانهای متعدد بوده است؛واژهء سکان را[ضم س و تشدید ک]در زبان اکدی و مندائی مییابیم21؛و اما در مغرب واژهء: رجل[کسررا و سکون ج]را به کار میبردهاند22؛واژهء:نوتی،که اصلا یونانی است در سوریه برای ناوی به کار رفته است؛اما واژهء:ملاح که اصلا از سومری است مختص عراق است؛واژهء:شبالا و زفاقا برای رودنوردی بهسوی بالا و پایین رودخانه میان عراقیان متداول بوده ایت؛ (20) Kindermann:schiff im Arabisshen,Zwickau 1934."