خلاصة:
توجه به دین و جهت پیدایی و ذات آن همواره از مسائل مورد توجه فلاسفه، متکلمان (متألهان) و دیگر
اندیشمندان بوده است. در این خصوص نظریههای گوناگونی، بویژه در قرن نوزدهم و بیستم، بیان شدهاست که از
جمله میتوان به نظریات متکلمان (متألهان) آلمان نظیر رودلف اوتو اشاره کرد. اوتو ذات دین را نه مثل فروید و
دورکهیم در جامعه و ضعف روان، و نه نظیر کانت و شلایرماخر در اخلاق و احساس توکل میداند، بلکه به نظر او ذات
دین در نومینوس (امر قدسی) نهفته است. وی معتقد است که نومینوس دو ویژگی عمده دارد: یکی هیبت و دیگری
انس و جذبه. به همین جهت میتوان نومینوس را هم سر مهیب نامید که ما را دچار حیرت و ترس میسازد و هم جذاب
خواند که ما را مجذوب خود میگرداند. وی ضمن به فردی دانستن این تجربه آن را قابل تعلیم نمیداند، بلکه معتقد
است که باید در جان انسان بیدار شود.
ملخص الجهاز:
اوتو ذات دین را نه مثل فروید و دورکهیم در جامعه و ضعف روان، و نه نظیر کانت و شلایرماخر در اخلاق و احساس توکل میداند، بلکه به نظر او ذات دین در نومینوس (امر قدسی) نهفته است.
با توجه به اینکه واژه «امر قدسی» معنی نخست خود را از دست داده و در طول تاریخ، بار معنایی اعتقادی و اخلاقی زیادی به خود گرفته است، اوتو ناچار شد برای انتزاع ذات رازآلود (4) ، هیبتآور (5) و پرجذبه (6) امر قدسی به جهت تحلیل و بررسی، به دور از عناصر عقلانی و اخلاقی، اصطلاح جدیدی به نام «نومینوس» (7) پیدا کند تا نماینده تقدس بدون عنصر اخلاقی و عقلی باشد.
تقدس ، مثل « خدا » ، مفهومی مرکب از یک عنصر کاملاً دینی (نومینوس) و یک معنی اضافه شده اخلاقی است که معنا و مفهوم غیرقابل تعریف را تکمیل میکند ، و فراتر از آن به ویژه در دین غربی، این خطر وجود دارد که کلاً آن را فراگیرد.
به اعتقاد اوتو تجربه نخست از تقدس همچون نومینوس به دو دلیل، فراعقلانی، و از آنجا فراشخصی است: نخست آنکه در تاریخ دین، نومینوس از نظر زمانی مقدم بر عقلانی شدن خداست، دوم آنکه نومینوس احساسات فراعقلانی ـ مفهومی مثل «سکر حیرتآور» (7) ، «وحشت» ، «حیرت» (8) و احساس عجیب و خارقالعاده را برمیانگیزد (اوتو، «مفهوم امر قدسی»، 16,20,31).
از این رو قسمت اعظم کتاب «مفهوم امر قدسی» به بیان تجربی و غیر تعلیمی (1) چگونگی آشکار شدن احساس فراعقلانی نومینوس در تجربه زیبایی شناسانه ، عبادت ، عهد عتیق ، عهد جدید ، لوتر و دین ابتدایی اختصاص دارد.
Eliade, Mircea , Encyclopaedia of Religion, Vol. 7, London, 1995.