خلاصة:
متون آیینی و مقدس جینی،در بر گیرندهء آموزههای متنوع فیزیکی،متافیزیکی، زیستشاختی،کیهانشناختی و...است که شناخت آنها بخشی از مسیر رسیدن به رهایی را تشکیل میدهد.یکی از مهمترین این آموزهها،آموزهء تناسخ است.چرخهء تناسخ و ارتباط آن با اعمال موجودات،با بررسی دو مفهوم سمساره و کرمه مشخص میشود.هر عاملی میتواند کرمهء خاص خود را تولید کند؛و این کرمه به روی روح تأثیر نهاده،سازوکار تولد آیندهء آن را مشخص میسازد.همهء موجودات هستی را میتوان بر اساس خلوص و یا آلودگی روحشان به عناصر کرمهای،در چندین تراز دستهبندی کرد. این دستهبندی از موجودات تکحسی آغاز و به خدایان ختم میشود. مسیر سمساره نیز از میان همین ترازها میگذرد و هر موجودی بنا به کرمهای که دارد،ترازی بالاتر یا فروتر دوباره متولد خواهد شد.هدف نهایی آیین جینه رهاییبخشی انسان از چرخهء ازلی تولدهای پیاپی است.تناسخ نظامی پیچیده دارد و میتوان آن را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار داد؛اما با توجه به اهمیت کرمه و سمساره در این فرایند،نوشتار پیشرو این دو آموزه مهم را مورد بررسی قرار میدهد.
ملخص الجهاز:
"دلیل ابراز این عقیده چنین است که در فلسفه جینه چون جهان آفرینش ازلی و بیآغاز و پایان است،لذا همهء صور حیاتی نیگدهای و غیر نیگدهای برای همیشه وجود داشتهاند،بنابراین یک دسته ارواح،ارواح غیر نیگدهای بودهاد که به این مرتبه فرو افتادهاند و برخی ارواح نیز حیات خود را از ازل،از این طبقه آغاز کردهاند.
نظر به طول عمر کالبدهای خاکی(بدون احتساب روح)،وجود آنها ازلی و ابدی است،ولی نظر به روحی که در آن جای میگیرد 22 هزار سال بیشینهء عمر این دسته موجودات است و کمترین میزان، کمتر از یک موهورته(84 دقیقه)معین شده است (Jacobi,1965:22/214) .
ازاینرو در فرایند تناسخ،ارواح دستهء دوم زودتر از درختانی نظیر سیب که در دسته اول قرار دارند به طبقه جانوری منتقل میشوند (Mardia,2002:22,23) طول دورهء حیات این طبقه حد اکثر ده هزار سال و دست کم،یک موهورته است (Jacobi,1965:22/217) .
دوم آنکه«آنی»بودن انتقال روح از یک کالبد در هنگام مرگ به رحم دیگر میتواند علت اصلی عدم بیان این مسئله باشد؛چرا که در تفکر هندویی،به دلیل آنی نبودن فرایند انتقال روح و وجود دورهء برزخی،به گونهای آشکار، مجرای تناسلی زن،محل ورود جیوه به شمار آمده است.
این همه تنوع صور مختل حیاتی چه در موجودات متعلق به یک طبق و گروه و چه متعلق به طبقات و گروههای مختلف،از یک سو نشاندهندهء تناسب پیچیده و دقیق اعمال سه گانهء جسمی،گفتاری و ذهنی با کالبد بعدی فرد(تناسب خلق با خلق جدید)و از سوی دیگر نشاندهندهء عملکرد بسیار پیچیدهء ترکیبات کرمهای در ایجاد ویژگیهای متنوع کیفی و کمی در کالبد بعدی است."