خلاصة:
مقالهء حاضر دربارهء افزارها و آداب نسخهنویسی است.در قدیم برای تهیهء نسخهای از یک کتاب راههایی وجود داشت که در کتابهای موسوم به«علم الحدیث و درایة الحدیث»بر شمرده شده و صاحب این مقال(سمعانی)نیز در کتاب خود به نام«أدب الاملاء و الاستملاء»به شرح آن پرداخته است. سمعانی در این مقاله که فصلی از کتاب مذکور است.نخست از اهمیت حفظ حدیث و مسائل علمی و از جمعآوری و تدوی کتابها سخن به میان آورده و نیز انواع مرکبها و انتخاب بهترین آنها از نظر نوع و رنگ.و راههای شستن جامهء آلوده شده به مرکب را بیان کرده است. پس از ذکر این مقدمات،به معرفی افزار و آلات نسخهنویسی پرداخته و از دوات و قلم و قلمدان و قلمتراش و قطزن و مرکب و کاغذ سخن گفته و دربارهء هریک احادیث و سخنان و اشعاری را شاهد آورده و شرایط بهترین انها را مذکور داشته است. آنگاه به بیان خوشنویسی پرداخته و از درشتنویسی و ریزنویسی در شرایط مختلف سخن گفته و از جمله،آداب نوشتن«بسم الله الرحمن الرحیم»را بیان داشته؛سپس به بیان آداب عنوان نویسی نسخه پرداخته و از اینکه چگونه باید نام و نشان مؤلف را بنگارد و چگونه میان نقلهای گوناگون فاصله اندازد و چگونه نقطهگذاری و علامتگذاری نماید و چگونه نسخهء نوشته شده را خشک کند تا نوشتهها خراب نشود.سخن گفته است. سپس گفتاری دربارهء امانت دادن کتاب به دیگران و رسم امانتداری کتاب آورده و سرانجام در آداب حضور و نشست و برخاست در مجلس علم چند روایتی نقل کرده و این مقال را به پایان برده است.
ملخص الجهاز:
"ابو الفرج غیث بن علی بن عبد السلام و ارمنازی گوید:پدرم در شهر صور این اشعار خود را برای ما خواند: «هان بدانید که بهترین مردم پس از محمد(ص)و یاران او و تابعین انان که به خوبی از روش انان پیروی کردند، مردمی هستند که خداوند خواسته است تا دینش را به دست آنان زنده دارد؛ زیرا آنان نسلدرنسل احادیث را روایت کرده و بدین وسیله آنها را حفظ مینمایند.
محمد بن ابراهیم انماطی مربع گوید:نزد احمد بن حنبل بودم و پیش او دواتی بود،ابو عبد الله(احمد بن حنبل)حدیثی گفت و من از او اجازه خواستم که برای نوشتن از دوات وی استفاده کنم،گفت:ای مرد،بنویس، این اجازه خواستن تقوای سیاه و تاریک است.
محمد بن یحیی گوید نامهای به قلم ریز به یکی از برادران خود نوشتم،او این کار را ناپسند داشت؛من این شعر را برایش نوشتم: «وقتی آهن خط ریز و نازک را دید آن را ناپسند داشت و گفت:چرا با خط درشت ننوشتی؟ گفتم:مرا سرزنش مکن،عذرم آن است که خط بخل ورزید چون مرا بخیل دید؛ (5).
ابو محمد عبد الله بن نصر بن عبد العزیز ادیب در شعر خود گوید: «کسی که کاغذهای پاکیزه برای نوشتن ندارد و ریز مینویسد معذور است: چگونه خط را باز و گشاد بنویسد در حالیکه کاغذ سفید به اندازهء کافی در اختیار ندارد»؟!"