خلاصة:
آموزش مدرسه ای یکی از مهم ترین پایه های آموزشی هر کشور است. کتاب های درسی نیز پر کاربردترین رسانه آموزشی در هر کشور از جمله ایران است. این مقاله حاصل پژوهشی است که درباره بررسی شاخص های مربوط به «همت» و «کار» در کتاب های دوره ابتدایی و راهنمایی تدریس شده در مدارس ایران و به روش تحلیل محتوا انجام شده است. واحد تحلیل را در این پژوهش «جمله» در نظر گرفته ایم. یافته ها حاکی از آن است که متغیر «خیرخواهی و کمک» به همراه «جدیت و تلاش» و زیرمجموعه های آن که در کل می توان به مثابه «همت» و «کار» مطرح کرد، در کتاب های درسی مقاطع ابتدایی و راهنمایی در مقایسه با سایر ارزش های اخلاقی و اجتماعی بیشترین فراوانی را دارند. همچنین در کتاب های فارسی در هر دو مقطع تحصیلی فوق، فراوانی اشاره به ارزش های اخلاقی در مقایسه با سایر کتاب های درسی بیشتر بوده است.
ملخص الجهاز:
یافتهها حاکی از آن است که متغیر «خیرخواهی و کمک» به همراه «جدیت و تلاش» و زیرمجموعههای آن که در کل میتوان به مثابه «همت» و «کار» مطرح کرد، در کتابهای درسی مقاطع ابتدایی و راهنمایی در مقایسه با سایر ارزشهای اخلاقی و اجتماعی بیشترین فراوانی را دارند.
با توجه به اینکه نگاه ایرانیان مسلمان تا حد زیادی ریشه در دیدگاه اسلامی دارد و از طرفی، سیستم آموزشی کشور منعکسکنندۀ دیدگاه اسلامی ـ ایرانی نسبت به ارزشهای مطرح شده است، بنابراین ارزشهای دهگانۀ مطرح شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مثابه معیار سنجش چگونگی انعکاس این ارزشها در محتوای درسی در نظر گرفته شده و بر همین اساس، با توجه به دو مفهوم ارزشی مطرح شده از مفاهیم نامبرده، یعنی «خیرخواهی و کمک» و «تلاش و جدیت»، تحلیلمحتوای کتابهای درسی دو مقطع ابتدایی و راهنمایی صورت گرفته است.
ب. مفهوم و ارزش «همت» و «کار» در کتابهای مقطع راهنمایی همچنین پژوهش نشان میدهد متغیری که در مقطع راهنمایی بیشترین میزان را دارد، متغیر «تلاش و کمک به دیگران» از مفاهیم مربوط به «همت» (به نسبت 29/74 درصد) است.
در مقطع ابتدایی بیشترین تکرار از مجموع ارزشهای مرتبط با «همت» در همۀ پایههای تحصیلی مربوط به «تلاش و کمک به دیگران» است که با نظریۀ «ارزشگذاری شخصی انگیزه» و تقویت این انگیزه با مثالها و گزارههای متفاوت در کتابهای درسی انجام شده است.