ملخص الجهاز:
"بار دیگر در تاجیکستانتأثرهای ذهنی و وضع کنونی زبان فارسی تاجیکی ناصر ایرانی1مردم تاجیکستان در طول تاریخ درازشان با آنکه قرنها در محاصرۀ ترکانتاجیک ستیز بودند و حدود هفتاد سال زیر سیطرۀ«روسیساز»کمونیستها با تکیه بردو ستون استوار(دین و زبان فارسی)هویت ملی و فرهنگی خود را حتی الامکانحفظ کردند.
ولی هزار افسوس که تاجیکان قدراین فرصت تاریخی را ندانستند و بجای آنکه دست به دست هم دهند تا از پسچالشهای دشواری برآیند که پیامد طبیعی استقلال بود،آتش جنگ داخلیبرافروختند و خون تاجیکستان را چندان بر زمین ریختند که ضعیفتر و فقیرتر ازهنگامی شد که مستقل نبود،و لذا خواهینخواهی دست نیاز به سوی روسیه درازکرد و نیازمندی اقتصادی یعنی وابستگی سیاسی،و این هردو یعنی استحالۀفرهنگی بیردخور.
و عامل حفظ هویت ملی تاجیکان مردم تاجیکستان در طول تاریخ درازشان با آنکه قرنها در محاصرۀ ترکان تاجیکستیزبودند و حدود هفتاد سال زیر سیطرۀ«روسیساز»کمونیستها با تکیه بر دو ستون استوار(دین وزبان فارسی)هویت ملی و فرهنگی خود را حتی الامکان حفظ کردند.
و اما آن دو ستون استوار که تاجیکان طی قرنهای متمادی که در محاصرۀ ترکان بودند وحدود هفتاد سال که زیر سیطرۀ کمونیستهای روسی زیستند بر آنها تکیه زدند و هویت ملی وفرهنگی خود را حفظ کردند دین است و زبان فارسی تاجیکی.
ولی متأسفانه وقوع جنگ داخلی به این کوششها پایان داد و اکنون کار بجایی رسیده استکه حتی انتشار مطبوعات تاجیکی زبان متوقف شده و حس مسافر ما این است که روحیه و ارادۀملی چندان ضربه خورده که در میان تاجیکان شوقی برای پرداختن به مسئلۀ زبان فارسیتاجیکی و حفظ و تقویت آن باقی نمانده است."