خلاصة:
کتابهای چاپ سنگی آغاز دوره دوم چاپ در ایران، پس از چاپ سربی اولیه، محسوب میشوند.این منابع ارزشمند حاوی اطلاعات گران قیمتی هستند که لازم است مورد تحقیق و تفحص بیشتر علاقهمندان به این گونه آثار قرار گیرد.مقاله حاضر با بررسی موردی کتابهای چاپ سنگی به تاریخچه پیدایش حق طبع در ایران میپردازد."حق طبع حقی است که به موجب آن تجدید چاپ کتاب، بدون اجازه ناشر یا مؤلف امکانپذیر نخواهد بود".نتایج این تحقیق در بررسی نسخههای چاپ سنگی نشان میدهد که حق طبع مجدد کتاب به وسیله ناشر(چاپچی)ابتدا از سوی خود وی با روشهای گوناگون مانند محدودیتهای شرعی یا فرعی با اعلان در این نسخ به اطلاع عموم میرسید.سپس این حق مسلم ناشر یا مؤلف به صورت اطلاعیه رسمی با انحصار قانونی از سوی دولت و تعیین زمان حصر و امضا و مهر وزیر وقت در ابتدا یا انتهای نسخههای چاپ سنگی چاپ میشد.توجه به تاریخ چاپ این نسخ، مبین نیاز به تجدید نظر اساسی در خصوص تاریخچه حق مؤلف و حق طبع در ایران در منابع موجود است.
ملخص الجهاز:
"به چاپ رسیده است حق طبع قبل از شروع متن اصلی و بعد از فهرست مطالب به شرح زیر آمده است:(پیوست 2)"جماعت کتاب فروش و باسمهچیان(به تصویر صفحه مراجعه شود)دار الخلافه ناصره را مخصوصا و اهالی ممالک محروسه را که بطبع کتابهای عربی و فارسی قدیم و جدید اشتغال دارند عموما اعلان و اخبار میشود که طبع کتاب مستطاب تذکره موسوم بمجمع الفصحاء مختص جناب جلالتمآب بندگان مخبر الدوله وزیر تلگراف و دولت العلیه العالیه دام اقباله است واحدی را جز بندگان جناب معزی الیه ابدا رخصت اقدام و اجازه ارتکاب این عمل نیست، چنانچه کسی دخیل و مباشر این کار گردد مورد مسئولیت و مؤاخذه خواهد بود و جهة اطلاع و استحضار قاطبه انام در مقام اعلام برآمد و السلام من التبع الهدی»حرره میرزا آقا کمرئی".
حق طبع در این نسخه در حاشیه انتهاییکتاب به شرح زیر میباشد:(پیوست 3)"چون نسخه شریفه الصلوة از تصنیفات مستغرق بحار رحمتباری شیخنا المرتضی الانصاری طاب ثراه تاکنون بطبع نرسیده و بانی طبع آن زحمتی در تحصیل و تصحیح و طبع آن کشیده، لهذا از طرف وزارت انطباعات قدغن میشود که از این تاریخ تا مدت شش سال احدی را حق طبع آن نیست و اقدام نکنند که امضاءو اجازه داده نخواهد شد شهر رمضان 1305"مهر اعتماد السلطنه.
حق طبع در این نسخه در انتهای کتاب به شرح زیر میباشد:(پیوست 6)"چون معتمد السلطان آقا میرزا سید عبدالله مستوفی دیوان اعلی و سر رشتهدار کل خزانه عامره در نگارش و تصحیح و تنقیح کتاب بستان السیاحه کما ینبغی بذل اهتمام کرده و رنج وافر برده و فیالحقیقه احیاء اینکتاب نمودهاند احدی دیگر حق طبع آنرا تا مدت ده سال ندارد و از طرف وزارت انطباعات در ظرف این مدت اذن و اجازه انطباع داده نخواهد شد و اگر این نسخه را بخارجه هم فرستاده از روی آن استنساخ و انطباع نمایند."