خلاصة:
در این پژوهش به تحلیل مقولة معرفت دینی و نحوة تحقق آن در ادوار مختلف تاریخی میپردازیم و میکوشیم نادرستی برخی نظریات مطرح شده در این باره را آشکار سازیم. در این مقاله به تکامل عصری معرفت دینی در سایة استنطاق و دلالتیابی مبنایی و روشمند متن تاکید میشود. از منظر این پژوهش تکامل معرفت دینی ناشی از سوالات و شبهات نوپدید در هر عصر است که با توجه به نیازها و مقتضیات زمان بروز میکند. این سوالات و شبهات نوپدید استنطاق و پاسخ متن را میطلبد که همین امر تکامل معرفت دینی را در پی دارد. در همین زمینه به تفاوت دو مرحلة استنطاق و دلالتیابی متن اشاره میکنیم و دخالت پیشفهمها، پیشدانستهها و انتظارات مفسر را تنها در مرحلة استنطاق جایز شمردهایم. همچنین با اشاره به عصری بودن پرسشها، توهم عصری بودن پاسخها را که زادة نظریة تاریخمندی فهم است؛ رد میکنیم.
ملخص الجهاز:
"ادعای تحلیل عینی و واقعی از معرفت دینی از سوی نواندیشان-به این معنا که صحبت از رخداد چیزی است و نه امکان رخداد آن-و در مقابل نسبیگرایی که نتیجۀ این تحلیل و ادعاست ذهن را به چالش وامیدارد که اساسا علت بروز این واقعیت در معرفت انسان از دین چیست؟آیا براساس نظریات هرمنوتیکی فلسفی و تاریخگرا همچون نواندیشان ریشۀ این مسئله را در عصری بودن معرفت دینی باید جستجو کرد یا تحلیلی نو برای این مسئله ارائه کرد؟همین مسئله نقطۀ آغاز این پژوهش به حساب میآید.
عبد الله جوادی آملی در این باره مینویسد:«متن گرچه بدون پیشفرض و پیشفهم صامت است،لیکن بعد از اصول موضوعه و طرح سؤال کاملا ناطق است و منظور از نطق متن همان دلالت آن است که نسبت به آن راهنمایی دارد و طبق قانون مفاهمه و فرهنگ محاوره،صدای مخصوص خود را به سمع مستمع و مستنطق میرساند و هرگز مراد از نطق،گویش صوتی نیست و از این جهت بین ملفوظ و مکتوب هیچ تفاوتی نیست...
اینجاست که سخن از مبنا و روش استنطاق و دلالتیابی متن پیش آمده و این پرسش مطرح میشود که مفسر،پس از طرح سؤال و یا استنطاق،چه وظیفهای نسبت به متن دارد؟ در پاسخ باید بگوییم که دلالتهای متن،زبان گویای آن به حساب میآید و مفسر پس از طرح سؤال از متن به سراغ آن دلالتها میرود و از این طریق به جستجوی پاسخ خود میپردازد.
(جوادی آملی 1378:238)براساس این توضیح سؤالات و شبهات عصری و به عبارت دیگر،پیشفهمها و پیشدانستههای زمان،نه تنها مانع راه هداتیگری دین نشده بلکه تکامل معرفت دینی نیز در گروه همین سؤالات و شبهات نوپدید است."