خلاصة:
بر اساس آمار سازمان زندانهاو اقدامات تأمینی و تربیتی، تعداد زیادی از محکومان به قصاص، در زندانهای سراسر کشور در انتظار قصاص بسر میبرند و برخی از این زندانیان بیش از ده سال است که منتظر فرارسیدن زمان اجرای قصاص هستند، در حالی که محکوم به قصاصند نه محکوم به زندان. مسائلی مانند شناخته نشدن اولیاء دم، عدم قدرت جانی به پرداخت دیه، عدم مراجعه اولیاء دم، صغیر بودن تمامی اولیاء دم، و عدم تمکن اولیاء دم بر رد مازاد دیه، باعث تأخیر در استیفاء قصاص و زندانی شدن جانی میگردد. فقدان نص صریح قانونی سبب شده است تا هر روز بر آمار این گونه زندانیان افزوده شود و حال آنکه با توجه به آثار مخرب زندان باید کوشید تا در حد امکان از تعداد زندانیان کاسته شود. این مقاله با تأکید بر اینکه شخصیت، کرامت و آزادی انسان مورد اهتمام جدی اسلام قرار دارد و از هیچ انسانی بدون وجود دلیل شرعی و قانونی نمیتوان سلب آزادی نمود، سعی دارد راهکارهایی فقهی برای حل این مشکل ارائه نماید.
ملخص الجهاز:
"در این صورت آیا میتوان وی را تا زمان تمکن زندانی نمود؟ اگر جانی متمکن است ولی حاضر به پرداخت دیه نیست آیا میتوان وی را حبس نمود؟3 ـ اگر پس از ارتکاب قتل، اولیاء دم جهت تعیین تکلیف مراجعه نکنند تکلیف چیست؟ در صورتی که اولیاء دم به عللی تا مدت طولانی از مراجعه به دادگاه معذور باشند آیا حبس جانی در این مدت جایز است؟4 ـ در مواردی که جانی محکوم به قصاص چشم یا قطع عضوی میشود و بخاطر پرهیز از تسری به سایر اعضاء، پزشکان و متخصصان باید حکم را اجرا نمایند، ولی هیچ متخصص و پزشکی حاضر به اجرای حکم نیست و شخص مجنی علیه نیز حاضر و یا قادر به اجرای حکم نیست، آیا میتوان جانی را تا زمان یافت شدن مجری حکم در زندان نگاه داشت؟5 ـ گاهی اولیاء دم غیر بالغند که خود چند صورت دارد:الف) همه اولیاء دم نابالغند: آیا در این صورت باید تازمان بلوغ آنان صبر کرد و یااینکه دایره ولایت ولی قهری بر مولی علیه تنهاناظر به امور مالی نیست و اطلاق دارد بنابراین در باب قصاص نفس و عضو هم میتواند قصاص نماید، دیه بگیرد و یا عفو کند؟ اگر ولایت را منحصر در امور مالی بدانیم تکلیف جانی تا رسیدن اولیاء دم به سن بلوغ چیست؟ آیا جانی تا آن زمان که گاه نیز بسیار طولانی است در زندان میماند و یا میتوان با اخذ کفیل مطمئن و یا دیه مشروط وی را آزاد نمود؟ب) در صورتی که برخی از اولیاء بالغ و برخی نابالغند و بالغین در خواست قصاص میکنند، آیا برای اجرای قصاص باید تا زمان بلوغ سایرین صبر کرد و یا هر ولیی مستقلا ولایت و سلطنت بر قصاص دارد؟ج) در فرض مزبور اگر بالغین به دیه مصالحه نمایند نسبت به سهم غیر بالغ وظیفه چیست؟ آیا باید منتظر بلوغ ماند و در این مدت جانی را حبس کرد و یا میتوان سهم وی از دیه را گرفت و قاتل را آزاد نمود؟6 ـ قصاص مرد به خاطر قتل زن مشروط به پرداخت مازاد دیه است، حال اگر اولیاء مقتول خواهان قصاصند و از طرفی تمکن پرداخت مازاد دیه را ندارند، آیا زندانی کردن قاتل مجاز است تا زمانی که اولیاء دم متمکن شده آنرا بپردازند و وی را قصاص نمایند؟این گونه موارد که ممکن است اشباه و نظایری نیز داشته باشد، حکم روشنی در قانون ندارند و از طرفی در فقه نیز نظر واحدی وجود ندارد و از اینروی باعث گردیده است تعداد زندانیان افزایش یابد و مشکلاتی را برای دستگاه قضایی و سازمان زندانها به همراه آورد."