خلاصة:
سفرنامه نویسی یکی از فنون ادبی است. سفرنامه نویسان مغرب و اندلس در نگارش، گردآوری و تدوین سفرنامههایشان، ویژگیهایی خاص و مشترک دارند و خصلت بارز آنها توجه و نگارش سفرنامههای ادبی است. یکی از این سفرنامه نویسان، ابو عبدالله عبدری صاحب «الرحلة المغربیة» در قرن هفتم هجری میباشد. از دلایل سفر وی ادا کردن فریضه حج، کسب دانش از بزرگان و تجارت بوده است. سفرنامه وی شامل توصیف احوال مردم، مکانها، سرزمینها، علوم شرعی و ادبی است. در خلال سفرنامهاش تا حدی آشکار کرده است که عالمی فرهیخته، منتقدی دقیق و زبردست بوده است. توصیف او از مردمانی که با آنها برخورد داشته، مناظر و اماکنی که از آنها عبور کرده توصیفی زیبا و رسا است؛ آن سان که شنونده یا خواننده میپندارد این مناظر را از نزدیک دیده است. با توجه به اهمیت سفرنامهها در انعکاس اوضاع تمدن اسلامی، نگارندگان در این مقاله بر آنند تا نگاهی کلی به شیوه سفرنامه نویسی در مغرب و اندلس با تکیه بر سفرنامه ابوعبدالله عبدری، داشته باشند.یکی از بحث های مربوط به پیدایش جریان غلو این است که غالیان در عصر خلافت امام علی علیه السلام پدید آمدند. در این باره روایتی مشهور اما فاقد سند قابل اعتنا، حکایت از آن دارد که امام در برخورد با این جماعت، ابتدا آنان را توبه داده و وقتی دعوت به توبه را نپذیرفتند، همه را در آتش سوزاند! آنچه در این مقاله آمده است بررسی سندی و متنی روایاتی است که در این باره نقل شده است. در این مقاله نشان داده شده که چنین حکایتی به دلیل نداشتن سند درست، آشفتگی و اضطراب در متن، اختلاف نقل ها و نیز نامعقول بودن محتوای آن نادرست است. از طرف دیگر، این داستان در حاشیه داستان مجعولی است که در پیرامون عبدالله بن سبأ پدید آمده و این نیز خود دلیل دیگری بر بطلان آن است.
Itinerary writing is one of the branches of literature. West and Andelos itinerary writers are in common and follow special specifications in their writings by، collecting and compiling information and record them in their itineraries that makes the raw material for،Literal Itineraries. One of these itinerary writers is AbouAbdollah Abdari، the author of “Alrehlah Al Maghrabiah” in 7th Century A.H. Some of the reasons of his journeies were: pilgrimage to Mecca، to acquire knowledge from the great scholars and to trade. His itinerary is full of descriptions about people’s state of affairs، places، legal and literary sciences. From his itinerary، it could be deduced that he was a wise scientist and a careful and proficient critic. His descriptions of the people whom he contacted، scenes and places where he has been through are so vivid and clear that makes the audience fill as travelers that is، the live witness. With respect to the importance of itineraries in Islamic civilization، the authors here are determined to consider itinerary method of writings about West and Andelos in its general form relying on Abou Abdollah Abdari’s itinerary.
ملخص الجهاز:
از آن جایی که تا کنون راجع به این موضوع در ایران و به زبان فارسی کاری صورت نگرفته است؛ ضروری بود با نگاهی کلی، به ویژگیها و شیوه سفرنامه نویسی در اندلس و مغرب و به معرفی «الرحلة المغربیة» اثر عبدری پرداخته شود.
به نظر میرسد سبکی که عبدری در سفرنامه اش، پیروی میکند تا حدی همراه با دقت نظر، بحث با تکیه بر دلیل، منطق و هجو گزنده بوده و سفرنامهاش از بسیاری از ابیات شعری ادبا و علمایی که آنها را ملاقات کرده و با ابیاتی که مختص به خودش بوده سرشار است.
توصیف او از مناظر و اماکنی که از آنها عبور کرده توصیفی زیبا و محکم بوده است و اشتباهات مورخان و سفرنامه نویسان پیش از خود را با تکیه بر براهین و ادله تاریخی و دلایل عقلی، تصحیح میکند.
(عبدری،1968: 40) عبدری به جنبهی مهندسی مسجد توجه داشته و این جنبه را بسیار توصیف کرده است.
با بررسی کلی سفرنامه عبدری میتوان گفت که سفرنامه شامل ثبت مشاهدات اوست که دقت خود را در ثبت این مشاهدات آشکار کرده است.
این سفرنامه در خلال سفر به تلمسان نوشته شده است و با بررسی کلی آن تا حدی میتوان به برخی ویژگیهای عبدری پی برد.
پی نوشتها 1 - جهت آشنایی و اطلاعات بیشتر، در این زمینه خوانندگان و پژوهشگران میتوانند به این کتب مراجعه کنند: محمد حسن، زکی؛ الرحالة المسلمون فی العصور الوسطی (این کتاب را عبدالله ناصری در ایران ترجمه کرده است) - کراچکوفسکی، ایگناتی؛ تاریخ الأدب الجغرافی العربی (این کتاب را ابوالقاسم پاینده در ایران ترجمه کرده است) - زیادة، نقولا؛ الجغرافیه و الرحلات عند العرب- احمد، نفیس؛ خدمات مسلمانان به جغرافیا- احمد رمضان، احمد؛ الرحلة و الرحالة المسلمون- مونس، حسین؛ تاریخ الجغرافیة و الجغرافیین فی الاندلس.