خلاصة:
باخرز در گذشته از جمله مناطق آباد و پر رونق خراسان (رضوی) بود که در مسیر هرات قرار داشت و خاستگاه نام آورانی چون سیف الدین باخرزی، تاج الدین باخرزی، ابوالمفاخر باخرزی، علی بن الحسن باخرزی، ابوالحسن باخرزی و خواجه علاءالدین علی صانعی باخرزی از صاحب منصبان دستگاه حکومتی سلطان حسین میرزا بایقرا بود. یکی از روستاهای تابعه باخرز در گذشته، رزه بود که اکنون نام آن به مشهد ریزه تغییر یافته است و از توابع شهرستان تایباد به حساب می آید. این روستا زادگاه و مدفن علی صانعی باخرزی است که به استناد منابع تاریخی و نیز سنگ قبر او که توسط نگارنده در این روستا شناسایی شد، اصل و نسبش را به آل برمک می رسانید و اختلاف او با امیر علیشیر نوایی موجبات حبس و سرانجام به دار آویختن او در روز عاشورای سال 891 هـ ق گردید. در این نوشتار بر پایه پژوهشی میدانی، با شناسایی و خواندن کتیبه های سنگ قبر او، تلاش شده است تا برای اولین بار مدفن وی شناسایی و معرفی شود.
Bākharz was one of the oasis and developing districts in Khurāsān (Razavī)، on Herāt rout. It was also the birthplace of well-known personalities like Sayf al-Dīn Bākharzī، Tāj al-Dīn Bākharzī، Abu al-Mafākhir Bākharzī، Alī ibn al-Hasan Bākharzi، Abu al-Hasan Bākharzi and particularly Khāja Alā al-Dīn Alī Sāneeī، one of the officials of Sultān Husayn Bāyqarā’s reign. One of the tributary villages of Bākharz in the past was Razeh which is changed to Mashhad i Rīzeh located in the vicinity of Tāybād Town. This village is the birthplace of Alī Sāneeī Bākharzī where his tomb is placed، and based on the historical literature and the inscriptions on his tombstone، which is identified by the author; his parentage goes backs to Al-i Barmak. His dissensions with Amīr Alī-shīr Navāī caused his imprisonment and ultimately his death on gallows in the day of Ashūrā، 891 H.A. In this article، based on a field study، for the first time his tomb is being investigated.
ملخص الجهاز:
یکی از سنگ قبرهای تاریخی این گورستان، سنگی صندوقی شکل متعلق به علی صانعی است که در نوشتار حاضر، ضمن خواندن کتیبههای آن، به اختصار شرح حال او را بیان می کنیم.
امیر علیشیر نیز درباره او چنین نوشته است: «مولانا صانعی پیش مولانا عبدالرحمن جامی این بیت آورده و تعریف می کرده: به تو هــــر کـه او دعــویی مـیکــند چـــه دعـوی که بیمعنـیی می کنــد تـرا میـوه شیــرین و او راسـت تلــخ چــو ســیب سمــرقند و آلـوی بلـــخ و با این فضل، وزیر بوده و بسی ظالم و جبار، ناچار به حکم عزیز قهار، به سیاست شاهی گرفتار گشت و دمار از روزگار او برآمد و معنی «فتلک بیوتهم خاویه بما ظلموا» محقق گشت» (نوایی، 1363: 226).
در ضمیمة سلطان محمد فخری بر کتاب مجالس النفائس نیز چنین آمده است: «مولانا صانعی از ولایت باخرز بود و بیشتر مثنوی میگفت، در تعریف مخدومی، این بیت از مثنوی اوست، مثنوی: به تو هر که او دعویی می کند چه دعوی که بی معنیی می کند وزیر بود.
قبرش در دیه خودش زره است»، به دو نکته اشاره میکند: نخست آنکه صانعی اهل رزه باخرز بوده که البته در اینجا زره ثبت شده است و دوم اینکه مدفن او نیز در همین جاست.
- بلاذری، احمد بن یحیی (1364) فتوحالبلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تصحیح محمد فرزان، تهران: سروش، چاپ دوم.
- شبانکارهای، محمد علی بن محمد (1363) مجمع الانساب، تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر، چاپ اول.
- یعقوبی،احمد بنابییعقوب(1356) البلدان، ترجمه محمد آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ اول.