خلاصة:
یکی از مناقشهبرانگیزترین مسائل تاریخ اسلام، مسئله جانشینی حضرت محمد(ص) است. مقاله پیشرو در نظر دارد با تمرکز بر معیارهای عربی ـ اسلامی، نقش آنها را در جانشینی پیامبر بکاود و با روش توصیفی ـ تحلیلی، بحثی متفاوت از بحثهای گذشته ارائه کند. گرچه در مسئلهی جانشینی پیامبر، جهت توجیه خلافت ابوبکر، بازگشت عرب به سنن جاهلی بیان میشود، اما این مقاله با تمرکز بر این سنتها، به نتیجهی متفاوتی رسیده است. یافته اساسی تحقیق حاکی از آن است که معیارهای عرب در امر جانشینی با اندکی تغییر در دورهی اسلامی نیز همچنان به حیات خود ادامه داد. در حالی که در جریان سقیفه این معیارها به طور کلی مورد توجه قرار نگرفت.
ملخص الجهاز:
"com بیان مسأله 1) یکی از اساسیترین مسائل تاریخ اسلام، مسئلهی جانشینی پیامبر(ص) و پاسخ به این سوال است: آیا حضرت محمد برای خود جانشین انتخاب کرد یا آن را به شورا واگذار کرد؟ این امر، بهقدری مهم است که بزرگترین انشعاب مسلمانان (شیعه و سنی) ریشه در همین موضوع دارد.
کدام صحابی جانشین محمد(ص) میباشد؟ قائدان، ص52؛ همچنین نک: عبدالعزیز سالم، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه باقر صدرینیا (تهران: علمی و فرهنگی، 1380)، ص 312- 311؛ فلیپ حتی، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده (تهران: اساطیر، 1344)، ص37، به نقل از جواد علی، تاریخ مفصل عرب؛ سید جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام (تهران: علمی و فرهنگی، 1383)، ص 28.
ابن هشام، زندگانی محمد(ص) پیامبر اسلام، ج1، ترجمه رسول محلاتی (تهران: کتابخانه اسلامیه خیابان پامنار، 1368)، ص160 ؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، جزء ثالث (بیروت: دارالفکر بیروت،2001)، ص 493؛ ابن اثیر، اسد الغابه فی المعرفه الصحابه، جزء الثالث، التحقیق خلیل مامون (بیروت: دارالمعرفه،2009)، ص282 .
به این نکته است که در قاموس «مکتب اسلام» خاصه در بعد انتخاب جانشین، مقبولیت چه جایگاهی دارد؟ آیا صرف مقبولیت یک فرد موجب جانشینی او میگردد؟ یا باید به دیگر ملاکها نیز توجه داشت؟ اساسا مقبولیت شخص چه نسبتی با تعالیم پیامبر دارد؟ با عنایت به بخشهای قبلی، ملاکهای جانشین محمد، تا حد زیادی مشخص میشود.
حتی در صورتی که این امر صحیح باشد مطابق سنن و رسوم عربی اسلامی، شخص که صلاحیت جانشینی محمد را دارد، علی ابن ابی طالب(ع) است."