خلاصة:
طرح مسئله: ابهامی ذاتی در محاسبه شاخص توسعه انسانی باعث شده نقد فراوانی به روش محاسبه شاخص توسعه انسانی وارد گردد. بدین منظور روش های بسیاری برای محاسبه شاخص توسعه انسانی توصیه شده است. در این تحقیق، روش رتبه بندی فازی که با مفهوم توسعه انسانی سنخیت بیش تری دارد، پیشنهاد شده است.
روش: در این مقاله از منطق و مجموعه های فازی به منظور برآورد شاخص توسعه انسانی در سه دوره 1375، 1380 و 1384 برای تمامی استان های کشور استفاده شده است.
یافته ها: محاسبه ها نشان می دهند که در هر سه دوره، استان تهران بالاترین و استان های کردستان و سیستان و بلوچستان پایین ترین مقدار شاخص توسعه انسانی را کسب نموده اند.
نتایج: در سال های مورد بررسی، رتبه استان ها با استفاده از روش رتبه بندی فازی نسبت به روش سازمان ملل تغییرات زیادی داشته است، به عنوان نمونه در سال 1384، تغییر رتبه ها بین 8- تا 8+ بوده است. بنابراین توجه به روش مناسب برای سیاست گذاری در توزیع منابع و امکانات، از اهمیت بالایی برخوردار است.
ملخص الجهاز:
"والریه برنگر و اودری وردیر چوچان در مقالهای تحت عنوان«معیارهای چندبعدیرفاه:استاندارد زندگی و کیفیت زندگی»به ایجاد دو شاخص فوق با روش تحلیل کلیفازی برای 170 کشور دنیا با توجه به نظریات سن در سال 2007 پرداختند و نتایج را باشاخص توسعۀ انسانی و درآمد سرانه مقایسه نمودند.
شایان توجه است که برای محاسبۀ شاخص دانش،همانند محاسبه شاخص توسعه انسانی توسط سازمان ملل،نرخ سواد بزرگسالان با وزن دوسوم و نسبت ترکیبی ثبتنام ناخالص در دورۀ ابتدایی،راهنمایی و متوسطه با وزن یکسوم مورد استفاده قرار گرفته است.
روش فازی در سناریو اول همانطور که بیان گردید،براساس ماکسیمم و مینیمم دادههای کشوری سازمان ملل مرتب شده است و به همین دلیلمشاهده میگردد،برای مثال مقدار شاخص توسعۀ انسانی استان سیستان و بلوچستان درسال 1384،برابر 0/099 بوده که مقدار بسیار پایینی میباشد و نشان میدهد استان سیستانو بلوچستان فاصله زیادی با بالاترین کشور دنیا از نظر شاخص توسعۀ انسانی دارد.
برای مثال شاخصهای توسعۀ انسانی استانها در سال 1384 براساس سناریو اول،سناریو دوم و روش سازمان ملل در نمودار زیر نشان داده شده است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) نمودار(1)-مقادیر شاخص توسعۀ انسانی براساس سناریوهای مختلف و روش سازمان ملل در سال 1384 همانطور که در نمودار مشاهده میگردد،نتایج براساس سناریو اول بازۀ وسیعتری رابرای شاخص توسعۀ انسانی در نظر میگیرد،چون برای هر مؤلفه مقدار ماکسیمم در سطح دنیا از مقدار ماکسیمم استانهای کشور بزرگتر و مقدار مینیمم نیز از مقدار مینیمماستانهای کشور کوچکتر است.
گفتنی است اینتحقیق تنها به برطرف نمودن مشکلات محاسبه شاخص توسعۀ انسانی با استفاده از روشسازمان ملل پرداخته است؛لذا میتوان برای سایر ایرادات وارد بر این شاخص،پیشنهاداتیاز قبیل ترکیب شاخصهای توزیع درآمد و پایداری ایفا نمود."