خلاصة:
در بیت بنده همان به که ز تقصیر خویش/ عذر به درگاه خدای آورد، واژة تقصیر باید کوتاهی در عبادت معنی شود نه گناه. در بیت مجلس تمام گشت و به آخر رسید عمر/ ما همچنان در اول وصف تو ماندهایم نیز منظور از واژة مجلس همان کتاب گلستان یا مقدمة آن است و نباید به معنی عمر در نظر گرفته شود. برای معنا کردن بیت بترس از جهاندار یزدان پاک/ خرد را مکن با دل اندر مغاک، حرف اضافة با باید در مفهوم به همراه لحاظ شود تا بتوان مصراع دوم را درست و دقیق معنا کرد. همچنین، جهتارائة معنایی مناسب برای بیت (نبرم از تو امید ای نگارین! / که تا از من نبرد جان شیرین) باید به دو نکته توجه خاص نمود: یکی حروف ربط که تا و دیگر توجه به معنای نهفته در دو بیت ذکر شده پس از آن.
ملخص الجهاز:
"سعدی نیز مانند بسیاری از نویسندگان در مقدمة گلستان به بیان هدف و انگیزة خود برای تحریر این کتاب گرانسنگ و همچنین مضامین، مطرح شده در آن میپردازد، بنابراین، مقصود سعدی – رحمتالله علیه – از «مجلس تمام گشت» همان به پایان رسیدن کتاب گلستان و به عبارت دیگر، به پایان رسیدن سخنان خود او در مقدمة این اثر ارزشمند است و با توجه به دلایل ذکر شده در بالا نمیتوان آن را به معنای «به پایان رسیدن عمر» دانست.
درس ویس و رامین / صفحة ۹۶ «نبرم از تو امید ای نگارین که تا از من نبرد جان شیرین» ارائة یک معنا و مفهوم دقیق برای این بیت – طوری که جامع لفظ و معنی باشد – در گرو دو نکته است: یکی توجه به حرف ربط «که» در ابتدای مصراع دوم و دیگر توجه به دو بیتی که پس از این بیت ذکر شده است."