خلاصة:
در این جستار دو سوال مطرح می شود: 1ـ آیا در اندیشه، نگرش و نظام فکری مولوی، تناقض و تضادی وجود دارد؟ 2ـ آیا این تناقض در سطح زبان و اندیشه اوست یا به اصول فکری او نیز مربوط می شود؟ نگارندگان در این بررسی، مسئله تناقض را با عنوان «تضاد در عین وحدت» مطرح می کنند که خود در بردارنده پاسخی کلی به دو پرسش فوق است. در این بررسی، روشن خواهد شد که تناقض و دوگانگی ای در اصل و بنیان نظام فکری و بینش عرفانی مولانا وجود ندارد، بلکه آنچه به نظر متناقض نما می آید تنها در سطح کلام و یا اندیشه او در موقعیت های مختلف و یا از سوی شخصیت های متفاوت است. همه این تناقض ها و تضادهای ظاهری در یک نقطه به وحدت و یگانگی می رسند.
In this article، an attempt has been made to answer two questions: 1) Is there any contradiction or discrepancy in Moulavi's thought and viewpoint? 2) Is discrepancy in his speech and thought or in his mental principles? We try to show that in this research whatever you see apparently as discrepancy or contradiction، in reality they come to a unity or unified phenomena. Accordingly there is no duality and discrepancy in Moulana's thought and view. What we see as paradox in his speech and thought are stated in accord to situations or different personalities. All of these apparent contradictions and discrepancies have unity in reality.
ملخص الجهاز:
"نظام پارادوکسیکال مولانا با اذهان ناآشنا با عرفان،نظامی متناقض است اما در نظر درون پروران و عارف آشنایان آنچه هست،تناقض نیست بلکه تنها متناقض نماست؛وحدتی است که در لباس تضاد عرضه شده است: شاه آن دان کو ز شاهی فارغ است#بی مه و خورشید نورش بازغ است مخزن آن دارد که مخزن ذات اوست#هستی او دارد که با هستی عدوست (همان،4/2-1473) گاه مولانا،جزء متضاد را به صورت یک ترکیب اضافی یا وصفی بدون هیچ فاصلهای به دنبال هم میآورد که در ذهن به شکل یک کل واحد متجسم و متصور میشوند و علاوه بر وحدت زیرساختی آن،این یگانگی در ظاهر آن هم احساس میشود به نحوی که گویا هر ضد،متمم و مکمل ضد مقابل خود است؛بنابر این عین تضاد،عین وحدت میشود: چون که با بیبرگی غربت بساخت#برگ بیبرگی بسوی او بتاخت (همان،4761/3) مرگ بیمرگی بود ما را حلال#برگ بیبرگی بود ما را نوال (همان،3942/1) و گاه خود مولانا،این نگرش تضاد در عین وحدت را برای فهم مخاطب عامه توضیح میدهد: ظاهرش مرگ و به باطن زندگی#ظاهرش ابتر،نهان پایندگی (همان،3943/3) 2-زمینه و عرصۀ بسیاری از تضادها و تناقضهای مولوی،در مسائل توحید و خداشناسی است."