خلاصة:
یادگار نویسی و یادگار نگاره از پدیدههای مهم فرهنگ انسانی در طول تاریخ است که قدمتی همپای زندگی بشری دارد. میل به جاودانگی و بقا اگرچه عامل ابتدایی این امر تلقی میگردد اما بزودی با ساخت اماکن مذهبی و بناهای با شکوه سلاطین نگارش یادگاریها در این اماکن که گمان میرفت دیرپاتر و جاودانهتر از ابنیه متعارفاند رواج یافت. بویژه در اماکن مذهبی این امر با نوعی قداست و احترام به خاطره معنوی صاحبان بقاع و مقبرهها جدی گرفته شد.یادگارنویسیها علی رغم موجز و خلاصه بودنشان بسیار پر محتوا و بیان روانشناسی دورههای تاریخی اند و همچنین از حیث ایدئولوژی و مذهب حاکم در دوره مورد نظر بسیار ارزشمنداند اما اطلاعات و منابع زیادی از آنها موجود نیست. بر موارد ذکر شده ارزشهای هنری و جاذبه بصری آن را هم باید افزود که می توانست وسوسهای برای عام وخاص در همراهی با آیات و عبارات دینی در یادگار نویسی باشد. بقعه پیر بکران از مهمترین بناهای دوره ایلخانی است که موقعیت خاص آن از لحاظ قرار گرفتن در مسیر راههای ارتباطی محلی و فراتر از آن اعتقاد به مقام معنوی این مکان، مومنان و زائران را همواره در خود پذیرا بوده است. پیوند یادگار نویسیهای این بقعه تاریخی با مفاهیم مذهبی و شعائر دینی از یکسو و توجه به روانشناسی تاریخی مردمانی که در گذشته از زندگی و روزگارخود به صراحت سخن رانده اند از ویژگیهای این یادگارنویسیها است .این مقاله در واقع مدخلی بر یادگار نویسی در بقاع اصفهان است که در صدد است با پژوهشی میدانی در این موضوع، ارزشهای مغفول یادگار نویسیها را تحلیل و ارزیابی نماید .آغاز حکومت سلاله دوم شروانشاهان دربندی در شروان، با یورشهای تیموری هم زمان بود. شیخ ابراهیم دربندی (821-780ه.ق-1418-1378م)، بنیان گذار سلسله محلی مذکور و دو تن از جانشینان او توانستند با تنظیم روابط خارجی، بیش از یک قرن دولت محلی شروان را در مقابل امپراتوری های قدرتمند تیموری و ترکمنها محافظت کنند. شیخ ابراهیم به حاکمیت تیمور گردن نهاد و خلیل الله نیز، هم با تیموریان و هم آققویونلوها رابطه دوستانهای برقرار کرد. فرخ یسار، جانشین خلیل الله از تابعیت تیموریان سرباز زد و به تدریج به قرابت سیاسی و سببی با آققویونلوها روی آورد. سرانجام ضعف روزافزون مهمترین متحد شروانشاه، یعنی آققویونلوها و نیز قدرت پویای معنوی – دنیوی شیوخ صفویه در سال945ه.ق/1538م. به دوره درخشان روابط خارجی آن دولت محلی و عمر خاندان دربندی خاتمه داد. این تحقیق در پی اثبات این فرضیه است که در این دوره سیاست خارجی شروانشاهان دربندی در قبال دولت ها و امپراتوریهای بزرگ منطقه تا حد زیادی مثبت و سازنده بوده است.
Writing and painting memories are among important phenomena in the history of human culture; Such activities go back to the beginning of human life. Although the desire for immortality and survival is the primary factor causing these phenomena، soon، with the construction of religious sites and kings` majestic monuments، written memorials in these buildings which were supposed to be more durable and immortal than common structures become more popular. The issue was taken seriously، especially in religious places، holding sacred and respecting spiritual memories of tomb owners. Such writings، despite being concise and summarized، are pithy. Besides، they reflect the psychology of different historic periods. Furthermore، regarding the ruling ideology and religion in a specific period، they are very precious، but there are not a lot of information and sources available about them. In addition to the previously mentioned cases، artistic values and visual attractions of Pirbakran mausoleum associated with verses and phrases in writing memorials could be tempting to anybody. Pirbakran mausoleum is among the most important structures in the Ilkhanid period. Its special situation considering its location on the way of the local communication paths، and beyond that public belief in the religious status of this place has always welcomed believers and pilgrims. The connection between written memorials of this historic mausoleum and sacred concepts and religious rituals and also attention to historical psychology of the people who straightforwardly talked about their times and lives in the past are defined as the characteristics of these writings. Actually، the present article is an entrance to written memorials in mausoleums of Isfahan and intends to analyze and assess the ignored values of such writings، taking advantage of field studies.
ملخص الجهاز:
الف - یادگار نویسی در بقاع متبرکه و آرامگاهها در یک نگاه کلی میتوان گفت که یادگارنویسی در بناهای غیر دینی همچون کاخ ها، اغلب شامل اعلام حضور و میل به جاودانگی و گاه عظمت طلبی است و حال آنکه در بناهای مذهبی(که روح در آنجا آرامش می یابد) این امر شامل طلب مغفرت و بخشش، دعا و احساس عجز و نیاز، تواضع، طلب رحمت و گشودگی موانع دنیوی و معنوی است(مخلصی،1384: 12).
تصویر2- یادگار نویسی بر صخرههای کوه احد،1388شمسی آرامگاهها و بقاع متبرکه همواره مورد توجه و احترام ایرانیان بوده است و زائران بسیاری از راههای دور و نزدیک برای زیارت به آنجا میرفتهاند.
در کنار آیات که بیشترین عناصر بصری را در بر دارند، مخصوصا از دوره صفویه به بعد و رسمی شدن مذهب تشیع، احادیثی از پیامبر و دیگر امامان، نام ائمه اطهار بویژه مولا علی (ع) و اشعاری در مدح و توجه و ابراز محبت به ایشان سطح وسیعی از اماکن مذهبی ایران را پوشانده که این امر در مورد یادگار نوشتهها نیز صادق است.
در این میان یادگار نوشتههای تاریخ دار به دورههای ایلخانی (زمان ساخت بنا)، تیموری، صفوی، افشار، زند و قاجار تعلق دارد و در کشاکش ایام به دور از هر گزند، موجودیت خود را حفظ کرده است (تصویر11).
(تصویر19) 2-« بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین هوالله تعالی شأنه چون رسیدم بصدق دل از راه بوسه دادم بخاک این درگاه یادگار ابن آقا علی بابونی هر که خواند این طمع دارم زانـکه من بنــده گنه کارم شهر ربیع الاول سنه 1275(1858م)».