Abstract:
تلاش فکری ملاصدرای شیرازی در قالب حکمت متعالیه بعد از حدود چهار قرن که از ارائه آن میگذرد، همچنان دارای ظرفیتها و زوایای پنهانی است که میتواند پاسخگوی مسایل و ابهامات اندیشه معاصر باشد. وی با پرده برداشتن از اصالت وجود، «هستی» را در عالم معنایی دوباره بخشید و با اثبات حرکت جوهری، حرکت در طبیعت را بر بنیاد درستی نهاد و بر هدفمندی آن صحه گذاشت. با وجود این، مطالعات مرتبط با اندیشه ایشان، بیشتر به اندیشه فلسفیشان محدود گردیده و جنبههای ناظر به مباحث اجتماعی در اندیشه وی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار که بررسی زمینههای اجتماعی اندیشه صدرالمتالهین را مطمحنظر قرار داده، درصدد است تا با استفاده از روش توصیف و تحلیل، مهمترین موضوعات و مباحث اجتماعی در اندیشه ایشان را احصا و زاویه نگاه وی را کشف و استخراج نماید و قوتهای آن را برای پاسخگویی به نیازهای جامعه معاصر در مقایسه با اندیشههای رقیب یادآور گردد.
Machine summary:
"ک: شیرازی، 1419: 515 و516) ج) انسانشناسی انسانشناسی (Anthropology) نوع نگاه ما به انسان و شرایط وجودی او است؛ آیا انسان موجودی صاحب اراده و اختیار است یا تابع جبر محیط و شرایط اجتماعی خود است؟ آیا انسان خلیفةالله و نماینده خداوند در زمین است و زندگی و مرگش دارای هدف و غایت است، یا فاقد هر گونه غایت و هدف در نظر گرفته میشود؟ بر اساس وجودشناسی ملاصدرا، در کل نظام هستی، موجودات هر قدر اوصاف کمالی بیشتری داشته باشند، مرتبه وجودیشان نیز برتر خواهد بود؛ از این رو نبات مرتبهوجودیاش برتر از جماد و مرتبه وجودی حیوان برتر از نبات، و انسان برتر از حیوان و سایر مخلوقات عالم تکوین است، و ملائکه مقربین برترین موجودات عالم امکاناند، تا برسد به حق تعالی که وجودش برترین مرتبه وجود و کمالات وجودیاش نظیر حیات، علم، قدرت و اراده برترین کمالات وجودی است.
(همان: 363) این نکته از اهمیت عدالت اجتماعی نزد ملاصدرا حکایت میکند که تحت هیچ شرایطی نباید افراد انسانی را از رسیدن به نیازهای اولیه حیاتشان بازداشت و لذا هر عملی که به این محدودیت منجر گردد، خواه از طرف افراد یا گروهها و یا حاکمیت صورت گیرد، از نظر ایشان مذموم و در تقابل با نظام تکوین است، چرا که عنایت الهی شامل همه انسانهاست و همه بدنها برای حفظ سلامتی، نیاز به تأمین معاش دارند و ممانعت از آن، خلاف مصلحت الهی است؛ از این رو یکی از وظایف حکومت، ایجاد فرصت برابر برای بهرهمندی همه اعضا از حقوق حقهشان و اهتمام در حفظ و مراقبت از آن است."