Abstract:
این مقاله در پی ارائة الگویی مبتنی بر منابع اسلامی بهمنظور سنجش دینداری در بین مسلمانان است. در دهههای اخیر، تحقیقاتی در خصوص سنجش تجربی وضعیت دینداری در ایران انجام شده، اما عمدهترین کاستی آنها عدم تلاش برای طراحی الگوی بومی سنجش دینداری و استفاده از الگوهای غربی و مسیحی است. البته در این زمینه، برخی تلاشها برای طراحی یا کاربست الگوهای بومی از سوی بعضی محققان صورت گرفته، ولی این تلاشها نیز چندان قرین توفیق نبوده است. با اذعان به سابقة بیش از پنجاه سالة مطالعات تجربی و میدانی انواع، میزان و تغییرات دینداری، با ذکر گونهشناسی هیل و هود از انواع مقیاسهای غربی سنجش دینداری، مهمترین انتقادات مربوط به مقیاسهای مزبور مطرح شده است. سپس برخی از الگوهای داخلی سنجش دینداری معرفی و نقد گردید و در پایان نیز با بهرهگیری از منابع اسلامی، الگویی بومی برای سنجش تجربی دینداری پیشنهاد شده است.
The present paper seeks to propose a model based on Islamic sources for assessing religiosity among Muslims. In recent decades، researchers have conducted some research projects on empirical assessment of the conditions of religiosity in Iran. However، these projects have some defects، the most important of which are: no attempts were made to propose a native model for assessing religiosity and using western and Christian models instead. No doubt، some researchers have tried to develop and apply some native models، but these attempts were not very successful.
Admitting that for more than fifty years empirical and field studies were made on the kinds، scale and changes of religiosity، and pointing to Hill and Hood's typology of the kinds of western scales for assessing religiosity، the present paper discusses the most important criticisms directed against these scales. Then it casts light on and criticizes some of the native models for assessing religiosity. Finally، it proposes a native model for empirical assessment of religiosity based on Islamic sources.
Machine summary:
"د. معرفی الگوی پیشنهادی سنجش دینداری با توجه به هدف این نوشتار، یعنی طراحی الگویی بومی برای سنجش تجربی دینداری مسلمانان، در ادامه، مبتنی بر منابع اصیل دین اسلام، الگوی مناسب سنجش دینداری ارائه میشود: طبق منابع اسلامی(قرآن و روایات معتبر معصومان()، دین اسلام دارای سه ساحت اصلی است: «عقاید» (باور و اعتقاد به حقایق و واقعیتهای جهان هستی براساس توحید)، «اخلاقیات» (تعالیمی که فضایل و رذایل اخلاقی را به انسان شناسانده، راه تهذیب نفس او را از رذایل و تخلق او را به فضایل ارائه میدهد) و «شریعت/ مناسک، احکام و مقررات» (تنظیمکنندة روابط فرد با خود، با خدا و با دیگران) (جوادی آملی، 1380، ص 27ـ28).
بنابراین، از آوردن بعد «مؤمن بودن» و نیز «پیامدهای دینداری» (اهل معنا، متقی، و مانند آن) که امکان سنجش تجربی آنها با روشهای تجربی وجود ندارد، احتراز شده است: نمودار الگوی پیشنهادی سنجش دینداری ابعاد دین اسلام ابعاد دینداری نشانههای دینداری عقاید معتقد بودن داشتن معلومات دینی اخلاقیات انجام اعمال اخلاقی اخلاق فردی اخلاق اجتماعی شریعت (عبادات و احکام) انجام اعمال عبادی عبادات واجب فردی جمعی عبادات مستحب فردی جمعی التزام به احکام و اعمال غیرعبادی تکالیف فردی داشتن ظاهر دینی تکالیف جمعی تعظیم شعائر دینی داشتن مشارکت دینی داشتن معاشرت دینی منابع آذربایجانی، مسعود (1385)، روانشناسی دین، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه."