Abstract:
پیشینه و روند پیدایش مناسبات شهری در ایران طولانی و پیچیده است و از این رو، مباحث مربوط نیز با دشواری هابی روبرو است که از آن میان است چگونگی شکل گیری جامعه شهری به عنوان یکی از مباحث راهبردی در مطالعات تاریخ شهر در ایران.
پیشینه طولانی مناسبات شهرنشینی در تاریخ ایران و پیامدهای اقتصادی ـ اجتماعی این شکل از زندگی جمعی در تکامل جامعه ایران، نشان دهنده اهمیت پژوهش در ابعاد این موضوع است. مطالعه وجوه تشابه یا تمایز شهر و روستا یا پیوستگی های جامعه شهری با جامعه روستایی، یکی از زمینه های مهم در مطالعه تاریخ اجتماعی ایران است و دستاوردهای این مطالعه پرتوهایی تازه بر مباحث شهرشناسی و روستا شناسی تاریخی ایران می افکند. در پژوهش حاضر موضوع رونده ای غالب در ظهور و تکامل مناسبات شهری در تاریخ ایران، با نظر به این مسئله مورد بررسی قرار می گیرد که آیا این روند با عنوان نتیجه تکامل طبیعی مناسبات اجتماعی ایران تحقق می پذیرفت یا این که روند مزبور تحت تاثیر عوامل غیر یکسانی قرار داشته است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که بر خلاف نظریات رایج، پدیده شهرنشینی در ایران دارای منشاء متنوع بوده و از این رو عامل سیاسی بیش از یک متغیر تاثیرگذار، نباید در نظر گرفته شود.
کلیدواژگان: شهر، روستا، شهرنشینی، روستانشینی،مناسبات بازرگانی، کشاورزی
Machine summary:
برتولد اشپولر، تاریخ مغول ، ترجمۀ محمود میرآفتاب (تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ، ١٣٦٨)، ص ٤٤٦؛ محمدابراهیم باستانی پاریزی ، «کرمان ،» شهرهای ایران ، ج ٢، به کوشش محمدیوسف کیانی (تهران : جهاد دانشگاهی ، ١٣٦٧)، ص ٢٠١.
جرجی زیدان ، تاریخ تمدن اسلام ، ترجمۀ علی جواهرکلام (تهران : امیرکبیر، ١٣٧٣)، ص ٣٨١؛ احمد اشرف ، «ویژگی های تاریخی شهرنشینی در ایران دورة اسلامی ،» نامه علوم اجتماعی، دوره ١، شماره ٤ (تیرماه ١٣٥٣)، ص ١٥؛ کلود کاهن ، «قبایل ، شهرها، سازمان بندی اجتماعی ،» تاریخ ایران ، از اسلام تا سلجوقیان ، پژوهش دانشگاه کمبریج ، ج ٤، ترجمۀ حسن انوشه (تهران : امیرکبیر، ١٣٦٣)، ص ٢٦٧؛ حسین شکوهی ، جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر (تهران : ماجد، ١٣٧٢)، ص ١٩٢ ـ ١٩١؛ عثمان ، ص ٩٠؛ افسر، ص ٣١ ـ ٢٤.
ثریا بیرشک ، «چگونگی روند توسعه و تکامل شکل گیری شهر کاشان در بستر تاریخ ،» مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (کنگرة بم )، ج ٣، به کوشش باقر آیت الله زاده شیرازی (تهران : سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه )، ١٣٧٦)، ص ٣٨٤ ـ ٣٨٣.
وایت هاوس ، ص پنج ؛ صادق ملک شهمیرزادی ، «بررسی مفهوم شهر از دیدگاه باستان شناسی ،» مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی در ایران ، ج ١، به کوشش باقر آیت الله زاده شیرازی (تهران : سازمان میراث فرهنگی ، ١٣٧٨)، ص ٣٤؛ شکوهی ، ١٣٧٣، ص ١٤١ ـ ١٤٠.