Abstract:
شهرنشینی در ایران دوره ساسانیان تحول و تکامل شگرفی یافت. اگرچه شهر و شهرنشینی در این دوره ریشه در دوره های گذشته داشت، اما شهر ساسانی هم از نظر کالبد شهری و هم از نظر کارکرد دوره ای از تحول و توسعه و تکامل را تجربه کرد و بخش هایی به آن افزوده شد. تحول شهر ساسانی معلول عواملی چند بود که در مقاله حاضر از چهار منظر عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی موثر در این تحول مورد بررسی قرار گرفته اند؛ از این رو هدف این پژوهش تبیین ویژگی های تاریخی و تحلیل عناصر اصلی جامعه شهری در عصر ساسانی از منظر نقش و تاثیر روند سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بر شکل گیری و تحول الگوی شهرنشینی و مناسبات جامعه شهری است. بررسی این مساله از راه تبیین و روش تحلیلی تاریخی نشان می دهد که شهر ساسانی با حوزه سیاسی و نظامی و حکومت مرکزی وابستگی و پیوستگی عمیق تری نسبت به گذشته یافت. همچنین جامعه شهری و کالبد شهر ساسانی تحت تاثیر جهان بینی، آموزه های دینی و آرمان های اجتماعی آن دوره قرار داشت.
Machine summary:
شهرستانهای ایرانشهر، با آوانویسی ، ترجمۀ فارسی و یادداشت ها از تورج دریایی و شهرام جلیلیان (تهران : توس ، ١٣٨٨)، ص ٤١ ـ ٤٠؛ کارنامه اردشیر بابکان ، ترجمۀ بهرام فره وشی (تهران : دانشگاه تهران ، ١٣٨٦)، ص ٤٥ ـ ٤٤؛ طبری ، ج ٢، ص ٥٨٥؛ حمزه اصفهانی ، تاریخ پیامبران و شاهان (تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء)، ترجمۀ جعفر شعار (تهران : امیرکبیر، ١٣٦٧)، ص ٤٦ ـ ٤٤؛ ابوحنیفه احمد بن داوود دینوری ، اخبار الطوال ، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی (تهران : نی ، ١٣٦٦)، ص ٧٢؛ ابوسعید عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، تاریخ گردیزی، به تصحیح عبدالحی حبیبی (تهران : دنیای کتاب ، ١٣٦٣)، ص ٦٥.
هم چنین بنای شهرهای رأس شاپور که مکان آن به طور دقیق معلوم نیست (کارنامه اردشیر بابکان ، ص ١١١) و شهر بابک ، نرماشیر و بردسیر در کرمان ، ناصرالدین منشی کرمانی ، سمط العلی للحضره العلیا، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی (تهران : اساطیر، ١٣٦٢)، ص ١٢؛ و تکمیل ساخت زرنگ (شهرستان های ایرانشهر، ص ٤٠) به اردشیر بابکان نسبت داده شده است .
شهرستان های ایرانشهر، ص ٣٨، ٣٩ و ٤١؛ طبری ، ج ٢، ص ٥٩٣؛ اصفهانی ، ص ٤٧؛ ابوالحسن علی بن حسین مسعودی ، مروج الذهب ، ج ١، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده (تهران : علمی و فرهنگی ، ١٣٧٨)، ص ٢٥٥؛ مطهر بن طاهر مقدسی ، آفرینش و تاریخ ، ج ٢، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی (تهران : آگه ، ١٣٧٤)، ص ٦١٦؛ گردیزی ، ص ٦٨؛ دینوری ، ص ٧٣؛ ابوعبدالله یاقوت حموی ، معجم البلدان ، ج ٢، ترجمۀ علی نقی منزوی (تهران : سازمان میراث فرهنگی کشور، ١٣٨٣)، ص ٨٨.