Abstract:
روی کار آمدن صفویان در ایران، تحولاتی را در سیر تصوف و عملکرد آن در جامعه ایرانی موجب شد؛ به ویژه آنکه در نیمه دوم این حکومت تصوف جایگاه پیشین خود در آن حکومت را از دست داد. پس از سقوط صفویان و در جریان حکومت کوتاه مدت افغانان و افشاریان، متصوفه در تکاپوی موقعیت و حتی قدرت سیاسی و اجتماعی و کسب جایگاهی چون گذشته در جامعه باشند. صوفیان در اوضاع بی ثبات پس از سقوط صفویان تلاش های خود را پی گرفتند. حکما و فقها از اواخر عصر صفویه به عرفان نظری یا تصوف علمی توجه کردند و در نتیجه تصوف توانست در تحولات سیاسی و فکری این دوران حضور موثر خود را ادامه دهد. مقاله حاضر بر آن است تا با روش توصیفی در تحقیق تاریخی، تحولات سیاسی و علمی تصوف در سال های 1135 تا 1163 قمری، را بررسی کند. یافته ها نشان می دهد به رغم فعالیت سیاسی صوفیان، آنان در این راه، موفق نبودند و این امر در دوران بعدی تداوم داشت.
Machine summary:
تصوف علمی در این دوره تاریخی چه سیری داشته است ؟ تحولات سیاسی تصوف از اواخر صفویه تا سلطنت نادر صوفیان که از زمان شــاه عباس اول به بعد با بی مهری برخی شــاهان از جمله خود شــاه عباس و جانشــینان وی مواجه و تضعیف شــده بودند، در اواخر این دوران با چالش جدیدی مواجه گردیدند که عبارت بود از مخالفت و برخی علمای مذهبی که به ویژه این روند از سوی علمای حوزة اخباری که در عصر صفوی و از زمان محمد امین اســترآبادی بر اصولی ها پیشی گرفته بودند و حتی جریان فلاسفه آن عصر دنبال می شد.
در تاریخ این دوره می توان ســراغ گرفت از شــورش های صوفیان نیز در دورة فترت پس از ســقوط صفویه تا ظهور سلسله زندیه در منابع اخبار زیادی نقل شده است .
٣٦ از تحولات سیاسی بسیار مهم اواخر عصر صفویه ، استقرار و فعالیت مجدد سلسلۀ صوفیه ذهبیه در ایران و اندیشه های یکی از بزرگان آن ـ قطب الدین نیریزی ـ در دورة فترت بین سقوط اصفهان تا دورة زندیه بود.
سلسله ذهبیه تا پایان سلطنت صفویه ابتدا در خراسان سپس در فارس و از آن میان در شیراز و نی ریز توســط اقطاب آن زمان خصوصا شیخ علی نقی اصطهباناتی و سید قطب الدین محمد نیریزی ـ که از شــاگردان با واســطۀ ملا رجبعلی تبریزی و از پیروان الهیات تنزیهی او بوده و از این لحاظ صبغه فکری او در تعارض با حکمت صدرائی بود ـ رواج یافت .