Abstract:
بررسی و تحلیل دین باستانی ایران مستلزم آشنایی دقیق با دین و خدایان ایلامی اسـت کـه از هزارة چهارم پیش از میلاد تا آغاز ورود آریایی ها نقش مهمی در شـکل گیـری برخـی ایـزدان دین ایرانی داشته اند. در این جستار، پیـشینة دیـن ایلامـی و ایـزدان و ایزدبـانوان مهـم مـورد پرستش ایلامیان تحلیل شده و مار به عنوان نقش مایة مهـم آیـین ایلامـی مـورد توجـه قـرار گرفته است . پی نیکر، ایزدبانوی آسمان برابر ایشتر بابلی است که بعدها کریریشا ایزدبانو مـادر جای او را گرفت . هومبان و هوتران در هزارة دوم پ.م. پرسـتیده مـی شـدند و اینـشوشینک، خدای برتر شهر شوش، با این دو یک تثلیث ایزدی تشکیل داد که بسیار همانند تثلیث ایزدی ایرانیان مندرج در اوستای جدید بود؛ یعنـی هرمـزد- میتـرا- آناهیتـا. شخـصیت اینـشوشینک بی شک در شکل گیری میترای ایرانی موثر بوده است . از تاثیرات دیگر دیـن ایلامـی ، نیـروی کیدن است که در شکل گیری خورنه یا فره ایرانی تاثیر گذاشته است .
A survey and analysis of the ancient Iranian religion calls for a profound familiarity with the Elamite religion and its gods. Elamite beliefs played an important role in forming the Iranian religion between the 4th millennium BC and the advent of the Indo-Iranians on the Iranian plateau. In this paper، we examine the Elamite religious background and the major gods and goddesses that were worshipped in Elam. The central motif of the serpent in Elamite rites is also discussed. Pinikir، the goddess of heaven، corresponds to the Babylonian Ishtar. She was later replaced by the mother goddess Kiririsha. Humban and Hutran were worshipped in the 2nd millennium BC and Inshushinak، great god of Susiana، formed a divine triad with these two deities. This triad bears remarkable similarity to the Iranian godly triad of Hormazd-Mithra-Anahita، recorded in Later Avesta and Achaemenid inscriptions. The character of Inshushinak undoubtedly helped shape the Iranian figure of Mithra. Other Elamite religious influences include Kidenn or the divine Aura، which influenced the formation of the Iranian Xvarənah.
Machine summary:
"نقش خدایان ایلامی در شکل گیری تثلیث ایزدی هرمزد- میترا- آناهیتا 1 دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور 2 گلشن اسماعیل پور چکیده بررسی و تحلیل دین باستانی ایران مستلزم آشنایی دقیق با دین و خدایان ایلامی اسـت کـه از هزارة چهارم پیش از میلاد تا آغاز ورود آریایی ها نقش مهمی در شـکل گیـری برخـی ایـزدان دین ایرانی داشته اند.
از این هم پا می توان فراتر نهاد و گفت کـه «بـرای تحلیـل تمـدن باسـتانی ایران باید دقیقا با تمدن عصر پیش از آریایی نجد ایران، درة سـند، بـین النهـرین و سـرزمین هـای آسیای غربی آشنا بود؛ چون می توان گفت که از هزارة چهارم پ.
م. هیچ نقشی در شکل گیری دین ایرانی نداشته اند یا این کـه نقـشی ناچیز داشته اند که می توان از آن گذشت ؟ اگر دستاوردهای پژوهشی نیمة نخست قـرن حاضـر را در نظر گیریم ، می بینیم که حاصلش به ویژه پیرامون فرهنگ بومی پیش از آریـایی هـا بـس نـاچیز بوده و آگاهی دربارة فرهنگ باستانی ایلام ابعادی گسترده نداشته است .
نکتة مهم در تاریخ و فرهنگ ایلام آن است که با وجود مهاجرت آریایی ها بـه ایـن سـرزمین ، قوم ایلامی نه تنها از میان نرفت ، بلکه وجودش چنان اهمیـت داشـت کـه تـأثیرات عمـدهای بـر فرهنگ قوم تازهوارد گذاشت و پادشاهان هخامنشی سنگ نبشته های خویش را عـلاوه بـر پارسـی (باستان) و بابلی ، به ایلامی نیز نگاشتند.
چنان که دیدیم ، به نظـر پی یر آمیه ، تقدیس آتش از سوی آریایی ها، بعدها توسط زرتشتی ها – که یکی از ارکان اصلی این دین گردید- احتمالا تحت تأثیر فرهنگ ایلامی بوده است ."