Abstract:
درونگرایی/ برونگرایی از مباحث مهم و جدید در حوزه معرفتشناسی معاصر غربی به شمار میرود؛ اما رگههایی ازاینگونه مباحث را در سنت اندیشه اسلامی و بهطورخاص در دانش اصول فقه نیز میتوان جستجو کرد. نوشتار حاضر کوششی است در راستای یافتن این نوع ریشهها. نوشتار ابتدا به معرفی دیدگاههای درونگرایانه/ برونگرایانه پرداخته و با تفکیک درونگرایی/ برونگرایی در معرفت از درونگرایی/ برونگرایی در توجیه، یک معیار برای مرزبندی اولی و سه معیار برای مرزبندی دومی برشمرده است. سپس با مبناقراردادن معیار سوم برای مرزبندی درونگرایی/ برونگرایی در توجیه که بر اساس تلقی تکلیفی یا غیرتکلیفی از توجیه این دو دیدگاه را از هم متمایز میکند. مباحثی را که بهنحوی حکایت از تمایلات درونگرایانه/ برونگرایانه اندیشمندان مسلمان دارد، گزارش نموده است. در همین راستا، با سیری در اصول فقه و تحلیل مباحثی همچون حجیت ذاتی قطع، حجیت قطع قطاع و بحث تجری، ارتباط آنها را با درونگرایی/ برونگرایی در توجیه توضیح داده است.
Machine summary:
"تمایز این دو دیدگاه را با اتکا به مثال غازهای کانادایی میتوان اینگونه توضیح داد که درونگرایی مدعی است شما تنها زمانی به وجود یک دسته غاز کانادایی در پارک محلهتان باور موجه دارید که به صورت بالفعل یا دستکم بالقوه به توجیهگرتان که در مثال فوق گواهی شاهد است، دسترسی داشته باشید؛ اما برونگرایی میگوید که دسترسی بالفعل یا بالقوه به توجیهگر برای داشتن باور موجه الزامی نیست؛ میتوان باوری موجه داشت بیآنکه توجیهگر آن باور، بالفعل یا بالقوه در دسترس ما باشد (Ibid).
به گمان ما از نظر برخی از اندیشمندان مسلمان، اینکه شخصی برای اعتقاد به باورهای خویش، دارای دلایل کافی بوده و برای بهدستآوردن باورهای خویش تلاش نموده باشد، دارای اهمیت است؛ درحالیکه برخی دیگر از اندیشمندان مسلمان را باور بر این است که تنها داشتن دلایل کافی برای اعتقادورزیدن به باوری مشخص، کافی نیست، بلکه باید آن باور از روشهای قابل اعتماد به وجود آمده باشد که در این صورت لازم نیست شخص صاحب باور خود به قابلیت اعتماد روش ایجاد باور خویش یقین داشته باشد.
از طرفی تأکید اخباریان بر عدم اعتماد به یقینی که از طریق عقل به دست آمده باشد و در نتیجه حجتندانستن یقین عقلی در مبحث حجیت ذاتی قطع و تأکید بر اینکه قطع در انسان قطاع بههیچوجه روش قابلاعتمادی برای رسیدن به صدق نیست در مبحث قطع قطاع، حاکی از همین دغدغه صدقی است که اخباریان به دنبال آن بوده میخواهند خواستههای واقعی و نفسالامری مولا را به دست آورند نه اینکه صرفا برای معذریت خود نزد مولا دلیلی داشته باشند؛ بنابراین دیدگاه اصولیان شباهت فراوانی به دیدگاه درونگرایانه دارد، درحالیکه دیدگاه اخباریان متمایل به دیدگاه برونگرایان است."