Abstract:
در این مقاله سعی شده است دیدگاه تربیتی غزالی در بستر رویکردهای جهان شناختی و انسان شناختی وی بررسی شود. در حوزه جهان شناسی ، با این که غزالی روابط علت و معلولی را به نقد می کشد، رابطه علت و معلولی مقتدرانه و یگانه میان خدا و جهان را می پذیرد و حتی از آن جانبداری می کند. عاملیت انسان در دیدگاه وی زمانی مطرود است که استقلالی در عرض اراده خدا داشته باشد. متناسب با اقتدار یگانه خداوند بر جهان ، غزالی هدف غایی تعلیم و تربیت را نزدیکشدن به خداوند می داند. اصول تعلیم و تربیت از نظر او آمیزه ای از تاثیر خداوند و تلاش انسآن هاست . اصل تفاوت های فردی نشان دهنده وضعیت های اولیه ای است که خداوند نهاده است . اصل تربیت منش به تلاش مربیان برای هموارکردن راه تربیت مربوط می شود و اصل عمل نگری خدامحورانه نشان از تلاش متربیان دارد. در نهایت ، اصل مراقبت نفس هم بر تلاش متربیان و هم بر انتظار رحمت خداوند نظر دارد.
Machine summary:
واژگان کلیدی غزالی ، علیت ، عاملیت انسان ، تربیت منش ، تفاوت های فردی ، عمل نگری خدامحورانه ، مراقبت نفس ـ تاریخ دریافت مقاله : ١٣٩٣/٢/٥؛ تاریخ پذیرش مقاله : ١٣٩٣/٧/٢٨ این مقاله برگرفته از پژوهشی است که زیر نظر معاونت پژوهشی دانشگاه تهران به انجام رسیده است .
در اصول تعلیم و تربیت غزالی نیز آمیزه ای از تأثیر خداوند در فراهم آوردن وضعیت های اولیه متفاوت میان انسان ها و تلاش مربیان برای شکل دادن به منش مطلوب و تلاش متربیان برای عمل ورزی خداگرایانه ملاحظه می شود.
این دیدگاه به اختلاف نظر مفسران غزالی منجر شده است ؛ آیا غزالی به صدفه گرایی ١ که بر اساس آن هیچ گونه ضرورتی برای وقوع رخدادهای طبیعی ناشی از طبیعت خود اشیا وجود ندارد، باور داشته یا به علیت نیز معتقد بوده است .
حاصل سخن این که اگر زنجیره علت و معلولی میان موجودات طوری در نظر گرفته شود که در سلسله ای عمودی به اراده تام و مطلق خدا ختم شود، غزالی در پذیرش آن مشکلی نخواهد داشت ، زیرا در این حالت فرض بر این است که هرگاه خدا اراده دیگری داشته باشد زنجیره دیگری شکل خواهد گرفت و خصوصیات یک شی ء، متفاوت با آنچه تاکنون بوده است ، آشکار خواهد شد.
غزالی ، که در دیدگاه خود در مورد علیت بر این باور است که فقط یک علت فاعلی در جهان هست و آن خداست ، نمی تواند دیدگاه مرسوم اشاعره را بپذیرد، زیرا در این دیدگاه نوعی عاملیت ، هرچند به صورت موقت ، به انسان داده شده است .